Ośrodek Mobilizacyjny Okręgu Wileńskiego AK 1944 - 1948 cz. 2

    Otrzymany w kwietniu 1945r. rozkaz z Komendy Głównej AK ( Delegatury Sił Zbrojnych na Kraj) brzmiał: " ... Ewakuować z Wilna wszystkich członków AK, w pierwszej kolejności sztab Komendy Okręgu i Delegaturę Okręgową ..."
  Komendant Okręgu Wileńskiego AK mjr Antoni Olechnowicz ps. Pohorecki po uzgodnieniu z Delegaturą Rządu postanowił w pierwszej kolejności ewakuować żołnierzy, co było zgodne z wytycznymi ostatniego Komendanta AK gen. Leopolda Okulickiego.
  Komórka legalizacyjna Okręgu Wileńskiego AK wystawiała wszystkim żołnierzom dokumenty wyjazdu, a komisje repatriacyjne, gdzie pracowali AK-owcy ułatwiały transport.
   Poakowskie oddziały partyzanckie (co najmniej cztery podporządkowane działającym strukturom) ukrywały broń, a żołnierze wyjeżdżali do Polski PKWN. Żołnierze niemający takiej możliwości ewakuacji z przewodnikami przebijali się przez nową granicę na Białostocczyznę, gdzie przejmowali ich oficerowie Komendy Okręgu (m.in. por. Adam Boryczko ps. Tońko - cichociemny, żołnierz Kedywu, dowódca) ułatwiający legalizację.
   W czerwcu 1945r. NKWD zlikwidowało Komendę AK w Wilnie oraz wileńskie siatki terenowe. Nieliczne pozostałe oddziały, nie mając już kontaktu z komendą w Polsce działały lokalnie jeszcze do lat 50.
   Na Wileńszczyźnie pozostawała siatka wywiadowczo-informacyjna krypt. Auszra pod komendą por. Tadeusza Sikory ps. Wichura w głębokiej konspiracji przekazująca informacje do Warszawy, gdzie przeniosła się resztka Komendy Okręgu Wileńskiego AK, która drugiej połowy 1946r. udzielała pomocy pozostałym na Wileńszczyźnie akowcom w ewakuacji czy legalizacji ich pobytu.
   W czerwcu 1946r. w Warszawie zainstalowała się część komórki legalizacyjnej. Na początku lipca do stolicy przybył Komendant Okręgu mjr Antoni Olechnowicz ps. Pohorecki, który po spotkaniu z płk Janem Mazurkiewiczem ps. Radosław przedstawicielem Komendy Głównej postanowił nie rozwiązywać struktury Komendy Okręgu, a członków organizacji zwolnić z funkcji, traktując ich jako potencjalnych żołnierzy.
   Tworzona nowa organizacja Zrzeszenie WiN, nie zakładała istnienia Okręgu Wileńskiego AK, gdyż WiN obejmował tylko obszar Polski PKWN. Komendant Olechnowicza oraz oficerowie Komendy nie przyjęli takiego rozwiązania, gdyż nie czuli się upoważnieni zostawić bez słowa swoich ziem : " .... miała wybuchnąć wojna, która na nowo przyłączy ziemie Wileńszczyzny do Polski ....".
   Komórka legalizacyjna wytwarzała karty ewakuacyjne, metryki urodzenia, zaświadczenia wojskowe, itp. W jej składzie działali przede wszystkim ppor Michał Warakomski ps. Piotr i Janina Kruk ps. Laryssa.
   Szef kwatermistrzostwa por. Kazimierz Pietraszkiewicz ps. Konrad przewiózł większość skarbca Okręgu. Sztab Okręgu działał w składzie: Jerzy Urbanowicz ps. Ryszard, por. Zygmunt Augustowski ps. Hubert, por. Kazimierz Pietraszkiewicz ps. Konrad, por. Michał Warakomski ps. Piotr, por. Wiktor Kuczyński ps. Wiktor, por. Jerzy Łoziński ps. Jerzy, por. Wacław Walicki ps. Tesaro.

   W skład sztabu czasowo wchodzili m.in. por. A Boryczko, M. Urtate, E. Bukowski, S. Stachowicz, A. Tomaszewski, A. Borzobohaty. Struktura sztabu była przystosowana do nowych warunków i otrzymanych rozkazów.W sierpniu 1945r. została zerwana łączność z Komendą Główną DSZ na Kraj w związku z aresztowaniem płk. Radosława. Na naradzie we wrześniu 1945r. Sztab Okręgu Wileńskiego postanowił w Warszawie nie podporządkować się poleceniu płk. Radosława z dnia 9 września 1945r. dotyczącemu ujawnienia się, ani też nowo organizowanej podziemnej formacji WiN (nie mogła wejść cała struktura).
   Pod koniec 1945r. delegat Okręgu Wileńskiego AK por Jan Morelewski ps. Roland dotarł do Meppen w brytyjskiej strefie okupacyjnej Niemiec, gdzie stacjonowały m.in. oddziały 1 Pancernej Dywizji gen. S. Maczka. Tam nawiązał kontakt z gen. K. Rudnickim, a następnie z Szefem Sztabu Naczelnego Wodza gen. S. Kopańskim i podporządkował się Okręg Wileński AK Naczelnemu Wodzowi. Jednocześnie dotarła Zofia Dąb - Biemacka ps. Jagienka.
   W sztabie Naczelnego Wodza opracowano plan "Mob E", który zakładał tworzenie Ośrodków Mobilizacyjnych na terenach zamieszkałych przez emigrację polską celem przygotowywanie kadr do wojny.
   Na Ośrodkach Mobilizacyjnych miała oprzeć się powstająca na nowo Armia Polska. Okręg miał być w całkowitej konspiracji, nie prowadzić żadnych działań bojowych, propagandowych, czy tworzyć oddziały leśne.
   Komenda Okręgu miała zajmować się pomocą legalizacyjną oraz finansową żołnierzom Okręgu, zachowując informacje o miejscu ich zamieszkania umożliwiając tym samym szybką mobilizację, a po zwycięskiej dla niepodległej Polski wojnie miały one stać się trzonem odbudowywanej armii.
   Komendant Pohorecki przeniósł Komendę do Gdańska, ponieważ Warszawa była zrujnowana, nie było pracy i mieszkań, a wybrzeże dodatkowo dawało możliwość komunikowania się ze światem. Ponadto Gdańsk jako miasto nowo zasiedlane było głównie przez mieszkańców Wileńszczyzny.
   W grudniu 1945r. kontakt z Komendantem Okręgu nawiązał ostatni dowódca zbrojnego oddziału Wileńszczyzny mjr Zygmunt Szendzielarz ps. Łupaszko.

artykuły powiązane:
Ośrodek Mobilizacyjny Okręgu Wileńskiego AK 1944 - 1948 cz. 1
Ośrodek Mobilizacyjny Okręgu Wileńskiego AK 1944 - 1948 cz. 3
Żołnierz Wyklęty Nowogródzkiej AK ps. Pożeracz z Puszczy Rudnickiej do Zgorzelca
Żołnierz Wyklęty Nowogródzkiej AK ps. Mały na ziemi zgorzeleckiej
Żołnierz Wyklęty Wileńskiej AK ps. Józef na ziemi zgorzeleckiej
Szwadron Zdzisława Badochy ps. Żelaznego 5 Wileńskiej Brygady AK mjr. Łupaszki na Warmii i Mazurach
mjr. Zygmunt Szendzielarz ps. Łupaszko zamordowany 8 lutego 1951r.
6 Wileńska Brygada AK - WiN 1946–1952
1 lipca 1944r. początek Akcji BURZA w Okręgach AK Wilno i Nowogródek
rtm. Jan Skorba komendant Okręgu Nowogródzkiego AK pochowany w Lęborku
29 listopada 1967r. opuszcza więzienie jeden z ostatnich Żołnierz Wyklętych - cichociemny mjr Adam Boryczka

Źródło:
Niepodległość i Pamięć'. R. IV, Nr 1(7), 1997. Okręg Wileński Armii Krajowej w okresie od lipca 1944 do lipca 1948. Krótka charakterystyka. Piotr Niwiński.