Podziemie niepodległościowe na Dolnym Śląsku w pierwszym okresie działało w trudnych warunkach. Powszechnie panowało poczucie tymczasowości, nieustanne migracje ludności i brak oparcia w lokalnych społecznościach, wyobcowanych, pozbawionych swej tożsamości i korzeni był rzeczą oczywistąPrzygraniczne położenie spowodowało gwałtowny rozwój struktur kurierskich oraz siatek przerzutowych działających najlepiej na ziemi wałbrzyskiej, lubańskiej i zgorzeleckiej. Słabość tworzących się w
pierwszym etapie struktur komunistycznej władzy dawała duże szanse dla nowo tworzonych struktur ruchu oporu.
Najliczebniejsze było Zrzeszenie WiN, którego większość żołnierzy działała w Okręgu Lwów WiN.
Niewielką liczbą żołnierzy charakteryzowały się organizacje narodowo - chrześcijańskie. W terenie Dolnego Śląska poza Wrocławiem i jego powiatem najwięcej działało w powiatach jeleniogórskim, kłodzkim, waƒwałbrzyskim, świdnickim, legnickim.
Minimalna liczba osób zaangażowanych w działalność niepodległościową oraz takich, które nią oskarżono, wynosiła ok. 3200 osób. W likwidacji dolnośląskiego podziemia niepodległościowego oraz w represjonowaniu jego członków poważną rolę odgrywało sądownictwo wojskowe.
Wojskowe sądy i prokuratury rejonowe utworzone zostały na podstawie rozkazu Naczelnego Dowództwa Wojska Polskiego nr 023 z 20 stycznia 1946r.Ich orzecznictwo wyłączono spod kontroli Sądu Najwyższego i podporządkowano powołanemu w tym celu Najwyższemu Sądowi Wojskowemu. Wojskowe prokuratury i sądy rejonowe funkcjonowały w miastach wojewódzkich (Białystok, Bydgoszcz, Gdańsk, Katowice, Kielce, Koszalin, Kraków, Lublin, Olsztyn, Opole, Poznań, Rzeszów, Szczecin, Warszawa, Wrocław, Zielona Góra) i obejmowały działaniem obszar województw, były w pełni dyspozycyjne wobec władzy komunistycznej. Ich właściwości obok wojska, funkcjonariuszy UB, MO, żołnierzy KBW i WOP, podlegali na zasadzie wyłączności cywilne oskarżone o tzw. zbrodnie stanu, czyli przestępstwa z art. 85–89 i art. 101–103 kodeksu karnego Wojska Polskiego i dekretu listopadowego (potem dekretu czerwcowego z 1946r.).
Pracami Wojskowego Sądu Rejonowego we Wrocławiu do momentu rozwiązania w kwietniu 1955r. kierowali:
- ppłk Bronisław Ochnio (1946)- mjr Aleksander Warecki (1947–1948)
- mjr Edward Jęczmyk (1948–1950)
- ppłk Włodzimierz Ostapowicz (1950–1955)
W tym okresie przed wrocławskim WSR rozpatrzono sprawy ponad 11 tys. osób, z czego ok. 3,5–4 tys. zostało skazanych za działalność o charakterze politycznym (w tym za pomoc ich członkom, propagandę, kolportaż ulotek itp). Na 309 orzeczonych wówczas wyroków śmierci wykonano 136.
Do pamięci wielu Dolnoślązaków wpisała się data 27 listopada 1948r., kiedy komuniści wyrokiem WSR we Wrocławiu zabili żołnierzy Dolnośląskiego Zarządu Zrzeszenia WiN:
- mjr. Ludwika Marszałka ps. Zbroja
- por. Jana Klamuta ps. Górski
- ppor. Władysława Ciska,
- ppor. Stanisława Dydo ps. Steinert
za walkę z komunizmem.
1. Armia Krajowa – Czarny Orzeł, Kłodzko
2. Armia Krajowa – Ogień na terenie Podhala i Górnego Sadu, pow. Jawor
3. Armia Krajowa (Jerzego Kaszyńskiego), Wałbrzych
4. Armia Krajowa (Jana Kiernickiego), pow. Legnica
5. Armia Krajowa (Michała Kowalika), powiaty Trzebnica, Milicz, Wołów
6. Armia Krajowa (Ryszarda Baranowskiego), Wrocław
7. Armia Krajowa (Stanisława Muszyńskiego ps. Vickers), Lwówek Śląski, Legnica, Lubań
8. Armia Krajowa (Zbigniewa Szczepaniaka), Wałbrzych
9. Armia Krajowa, Borowa (pow. Trzebnica)
10. Armia Krajowa, Brzeg Dolny (pow. Wołów) – tzw. grupa Zygmunta Łukasika
11. Armia Krajowa, gm. Skokowa (pow. Trzebnica)
12. Armia Krajowa, Godzięcin (pow. Wołów)
13. Armia Krajowa, Krościna Wielka (pow. Trzebnica)
14. Armia Krajowa, Legnica – tzw. Janeczka
15. Armia Krajowa, Oława
16. Armia Krajowa, Osola (pow. Trzebnica)
17. Armia Krajowa, Piława Górna (pow. Dzierżoniów)
18. Armia Krajowa, pow. Dzierżoniów
19. Armia Krajowa, powiaty Milicz, Trzebnica
20. Armia Krajowa, pow. Nieszawa
21. Armia Krajowa, pow. Strzelin
22. Armia Krajowa, pow. Wałbrzych
23. Armia Krajowa, pow. Wołów
24. Armia Krajowa (Michała Gorgola), pow. Wrocław
25. Armia Krajowa, Staszowice (pow. Wołów)
26. Armia Krajowa, Strupiny (pow. Trzebnica)
27. Armia Krajowa, Trzebnica
28. Armia Krajowa (Eugeniusza Kulwickiego)
29. Armia Krajowa, Warzęgowo (pow. Wołów)
30. Armia Krajowa, Wrocław – tzw. grupa Janusza Plewiƒskiego
31. Armia Krajowa (Bolesława Ostrowskiego), Ząbkowice Sląskie
32. Armia Krajowa,Żmigród (pow. Milicz)
33. Armia Polska – Armia Cywilna, Lwówek Śląski
34. „Błyskawica”, Wadowice
35. Dowództwo Grupy Południowo-Zachodniej AK, Wałbrzych
36. Grupa byłych żołnierzy Armii Krajowej z Zamojskiego – tzw. grupa Romana Szumskiego
37. Grupa byłych członków oddziału Hieronima Dekutowskiego ps. Zapora – tzw. Fiut
38. Grupa Józefa Adamczyka
39. Grupa pod dowództwem Stanisława Klepackiego, pow. Dzierżoniów i Piotrków – grupa Klepackiego
40. Grupa konspiracyjna (brak nazwy)
41. Grupa konspiracyjna (brak nazwy), Bolesławiec i pow. Jelenia Góra
42. Grupa konspiracyjna (brak nazwy), pow. Chełm (woj. lubelskie)
43. Grupa konspiracyjna (brak nazwy), pow. Jarosław (lata 1945-46) i pow. Dzierżoniów (lata 1946-49)
44. Grupa konspiracyjna (brak nazwy), Wrocław i Gorzów
45. Grupa konspiracyjna (brak nazwy), Gliwice, Bielawa, Wrocław
46. Grupa konspiracyjna (brak nazwy), Lubań
47. Grupa konspiracyjna (brak nazwy), pow. Dzierżoniów
48. Grupa konspiracyjna (brak nazwy), pow. Hrubieszów i Bolesławiec
49. Grupa konspiracyjna (brak nazwy), pow. Jelenia Góra
50. Grupa konspiracyjna (brak nazwy), pow. Kłodzko i Olkusz
51. Grupa konspiracyjna (brak nazwy), Rozwadów i Gryfów Śląski (pow. Lwówek Śląski)
52. Grupa konspiracyjna (brak nazwy), Świdnica
53. Grupa konspiracyjna (brak nazwy), woj. rzeszowskie i wrocławskie
54. Grupa konspiracyjna (brak nazwy), Ząbkowice Śląskie
55. Grupa Czesława Maciejaka, Ząbkowice Śląskie
56. Grupa Józefa Klimaszewskiego ps. Grot, Ząbkowice Śląskie
57. Grupa Denkiewicza, Wrocław
58. Grupa Kazimierza Stańczyka-Pawłowskiego, Wrocław
59. Grupa Eugeniusza Kmicikiewicza, Wrocław (Państwowe Liceum Pedagogiczne)
60. Grupa Karola Kubowskiego
61. Grupa przetrwania Jana Bogdziewicza .Czarnego Janka, pow. Złotoryja
62. Grupa kpt. Eugeniusza Werensa
63. Grupa Henryka Trojanowskiego, pow. Krosno Odrzańskie, Węgliniec
64. Grupa Mieczysława Bielca ps. Bƒłysk, woj. rzeszowskie, wrocławskie, górnośląskie, poznańskie
65. Grupa Tadeusza Fliska . tzw. Flisek
66. Harcerska Organizacja Podziemna (Jozefa Taflińskiego), pow. Dzierżoniów
67. Inspektorat Afryka, Wrocław, Świdnica, pow. wrocławski, świdnicki
68. Jednostka Sokołów, Laskowice, pow. Oława
69. "Jest nas 34". Pieńsk pow. Zgorzelec
70. Konspiracyjne Wojsko Polskie, grupa Juliana Mameły
71. Konspiracyjne Wojsko Polskie, grupa Tadeusza Nowaka
72. Konspiracyjne Wojsko Polskie, grupa Tadeusza Tabora
73. Konspiracyjny Związek Harcerstwa Polskiego, Nowa Sol
74. Konspiracyjny Związek Patriotów Polskich
75. Korona Polsce - Chorągiew Swobody, Bolków
76. Korpus Czarnego Piotrusia
77. Młoda Polska, Bolesławiec
78. Młoda Polska, pow. Lubin
79. Młodzieżowa Organizacja Polski Podziemnej - Biały Orzeł - Tajna Organizacja Polski Podziemnej Świt
80. Młodzieżowy Związek Walki Młodych, pow. Kożuchów
81. Młodzieżówka, Wrocław (organizacja młodzieżowa Janusza Celińskiego, Wrocław)
82. Najwyższy Organ Harcerstwa Polskiego, Wrocław, Inowrocław
83. Obóz Chrześcijańsko-Narodowy, Żmigród
84. Obrona Kraju, Bolków i pow. Jawor
85. Obrona Narodowa, pow. Żagań.
86. Ochotnicza Partyzantka Polska, Ząbkowice Śląskie
87. Ochotnicza Polska Armia Powstańcza, Złotoryja i woj. wrocławskie
88. Ochotnicza Powstańcza Armia Polska, Jelenia Góra, Złotoryja
89. Oddział Franciszka Olszówki ps. Otto
90. Oddział Romana Jedwabińskiego ps. Lew, pow. Lwówek Śląski
91. Ogień, Nowa Ruda (pow. Kłodzko)
92. Okręg Jelenia Góra WiN, miasto i pow. Jelenia Góra
93. Okręg Jelenia Góra WiN, Kożuchów
94. Okręg Lubelski WiN pod dowództwem Kazimierza Pawƒłowskiego ps. Nerw, pow. Jelenia Góra
95. Okręg Lwów AK-WiN
96. Okręg Tarnopol AK-WiN
97. Okręg Wileński AK
98. Okręg Wrocław WiN
99. Organ Walki z Komunizmem, pow. Kłodzko, Świdnica
100. Organizacja konspiracyjna tzw. grupa Jana Kajdy
101. Organizacja konspiracyjna tzw. grupa Andrzeja Lesznowskiego
102. Organizacja konspiracyjna tzw. grupa Franciszka i Antoniego Siemaszkow
103. Organizacja konspiracyjna Bogusława Szczęśniaka
104. Organizacja konspiracyjna Juliana (Czesława) Wierzbickiego w Jeleniej Gorze (Czarna Perełka)
105. Organizacja konspiracyjna byłych członków Armii Krajowej, Sobótka . tzw. ZROAK
106. Organizacja młodzieżowa, Wrocław . tzw. Armia Krajowa (Kazimierza Zielińskiego)
107. Organizacja młodzieżowa Janusza Celińskiego, Wrocław tzw. Wolność i Niezawisłość
108. Organizacja Podziemnej Polski, Wrocław
109. Organizacja Walki Młodych, Gryfów (pow. Lwówek Śląski)
110. Organizacja Walki z Komunizmem, pow. Świdnica
111. Organizacja Walki Zbrojnej Wojska Polskiego, Wrocław, Piotrków Kujawski, pow. Biała Podlaska
112. Organizacja Związku Zachodniego, pow. Milicz, Trzebnica
113. Organy Walki Zbrojnej Wojska Polskiego
114. Orlęta, Jelenia Góra
115. Orły Polskie, Wrocław i pow. wrocławski
116. P.O. (Antoniego Nikiela i Kazimierza Szymkowa)
117. Podziemna Organizacja Górnego i Dolnego Śląska (Polski Ruch Wyzwolenia Narodowego)
118. Podziemna Organizacja Młodzieżowa (w aktach sadowych Monastyr), Ząbkowice Ślaskie
119. Podziemna Polska Organizacja (Jana Pantera)
120. Podziemny Związek Walki Młodych, Nowa Sol
121. Polska Armia Krajowa, pow. Dzierżoniów, Wałbrzych
122. Polska Armia Podziemna (Jerzego Modlińskiego)
123. Polska Armia Wyzwoleńcza, pow.Wrocław
124. Polska Organizacja Młodzieżowa, Świdnica
125. Polska Organizacja Niezwyciężona, Legnica
126. Polska Organizacja Powstańcza Orzeł, Jelenia Góra
127. Polska Organizacja Wyzwoleńcza, Świdnica
128. Polska Partyzantka
129. Polska Podziemna Armia Niepodległościowa, Jelenia Góra (Stare Oddziały AK - Czarna Banda 1945-51)
130. Polski Ruch Wyzwolenia Narodowego, Ziębice
131. Polskie Stronnictwo Narodowe
132. Polskie Tajne Siły Zbrojne, Cieplice, Podgórne (pow. Jelenia Góra)
133. Rzeczpospolita Polska Walcząca (pow. Środa Śląska, ƒZłotoryja, Świdnica, Wrocław, Jelenia Góra, Legnica, Kożuchów)
134. Służba Podziemna (pow. Lwówek Śląski)
135. Służba Polsce (pow. Lwówek Śląski)
136. Stronnictwo Narodowe - Narodowa Organizacja Wojskowa, Wadowice, Gryfów Śląski (pow. Lwówek Śląski)
137. Sosna, Nowa Ruda (pow. Kłodzko)
138. Stowarzyszenie X
139. Szturmówka, Świdnica
140. Śmierć Wrogom Ojczyzny, Żary
141. Świat Nowy, Lubań
142. Tajna Organizacja Armii Krajowej - Polska Organizacja Powstańcza Orzeƒł, Jelenia Góra
143. Tajna Organizacja Małej Garstki
144. Tajna Organizacja Podziemna, Szprotawa
145. Tajna Organizacja Polski Podziemnej
146. Triumwirat, Wałbrzych i Boguszów
147. Trzy Kotwice, Brzeg
148. Walcząca Polska, Szprotawa
149. Wolność i Walka - Równość i Niepodległość
150. Wrocław-Północ - Proletariat. Batalion Młodzieżowy AK we Wrocławiu
151. Wyzwolenie Narodowe, Ośrodek Pracy Więźniów w Jaroszowie
152. Wyzwoleńcy Ojczyzny, pow. Trzebnica
153. Zbrojna Organizacja Sokół, Wrocław
154. Związek Harcerstwa Polskiego - Prawicowy
155. Związek Młodzieży Wolnej Polski im. Św. Heleny, pow. Środa Śląska
156. Związek Patriotów Polskich, WaΠbrzych
157. Związek Walki Zbrojnej – Armia Krajowa, pow. Góra
158. Żandarmeria Sił Podziemnych - Popielówek k. Lubomierza pow. Lwówek Śląski
artykuły powiązane:
Cmentarz Osobowicki - nekropolia Żołnierzy Powstania Antykomunistycznego 1944 - 1956
Źródło:
www.ipn.pl
http://www.pamieciprzyszlosc.pl/
https://ipn.gov.pl/
