Akcja Burza w Okręgach Wilno i Nowogródek rozpoczęła się 1 lipca 1944r. przed wkroczeniem Armii Sowieckiej w granice przedwojennych województw kresowych Polski podzielonej paktem Ribbentrop - Mołotow w sierpniu 1939r. autor: Ostrabrama plan źródło:Wikipedia.org
W następstwie paktu Ribentrop - Mołotow na tzw. konferencjach pokojowych po zakończonej wojnie nie zwrócono Polsce ziem zagrabionych przez Sowietów oraz nie stworzono wolnych Państw Ukrainy, Białorusi, Litwy. Wolnych państw, o których utworzeniu mówił już marszałek Józef Piłsudski. Oddano je we władanie światowego reżimu komunistycznego.
W maju 1944 r. Komenda Główna AK po doświadczeniach Akcji Burza na Wołyniu zadecydowała o opanowaniu Wilna, aby przypomnieć Światu o wielowiekowej polskość kresów wschodnich. Przeprowadzona koncentracja oddziałów AK Okręgu Wileńskiego i Nowogródzkiego celem wyzwolenia Wilna została nazwana Operacją Ostra Brama.
Na początku czerwca z połączenia Okręgu Wileńskiego i Nowogródzkiego powstał jeden Okręg, którego Komendantem został płk Aleksander Krzyżanowski ps. Wilk (zmarł w komunistycznym więzieniu w PRL-u). Plan Akcji na Wilno zakładał uderzenie z zewnątrz na miasto pięciu zgrupowań oddziałów okręgów AK wileńskiego i nowogródzkiego, wspartych w mieście garnizonem AK.
6 czerwca 1944 r. ujawnione zostało przed Sowietami Dowództwo Oddziałów Okręgu Wileńskiego, które stacjonowało w Dziewieniszkach z osłoną, którą stanowiły 8 Wileńska Brygada AK i Oddział Rozpoznawczy KO por. Władysława Kitowskiego ps. Grom. Dowództwu bezpośrednio podlegały:
- Oddział Rozpoznawczy KO por. Groma w sile 120 ludzi,
- Oddział Dyspozycyjny Kedywu (pluton S) por. Florian Perepeczko ps. Promień w sile 80 ludzi,
- kompania osłony sztabu por. Piotr Górski ps. Ziemowit w sile 100 ludzi.
Na Nowogródczyźnie równolegle z przygotowaniami do akcji Ostra Brama od 1 lipca rozpoczęły się walki w ramach Akcji Burza.
Inspektorat rejonowy Baranowicze, wyłączony z akcji Ostra Brama od 2 lipca realizował Akcję Burza w obwodach Baranowicze, Nieśwież i Słonim. Jego dwa bataliony 78 pułku piechoty por. Józefa Wierzbickiego ps. Józefa i cichociemnego por. Stanisława Wintera ps. Stanleya wysadziły most na rzece Iszka i walczyły koło Nowej Myszy. Jedna z kompanii wkroczyła do Klecka. 4 batalion 77 pp, 2 szwadron 26 p.uł. i kompania lotnicza wyruszyły 5 lipca z Bielicy nad Niemnem. Przy przekraczaniu szosy Lida - Grodno rozbiły kolumnę niemiecką, następne walczyły koło Żyrmun z niemiecką kompanią piechoty. Jedna z grup batalionu koło Śliżun stoczyła walkę z oddziałami ROA. 8 batalion 77 pp por. Józefa Zwinogrodzkiego ps. Turkucia w Dokudowie stoczył walkę z batalionem niemieckim. W ramach operacji Ostra Brama utrzymywał on dwie przeprawy na Niemnie. 5 lipca batalion przegrupował się pod Wilno.
12 Oszmiańska Brygada AK por. Hieronima Romanowskiego ps. Cerbera walczyła z Niemcami koło Szyłowicz, Wierebuszek na drodze Boruny-Holszany.
13 Mołodeczańska Brygada AK por. Adama Walczaka ps. Nietoperza zlikwidowała posterunki policji w Bienicy i Markowie, uderzyła na posterunki wojskowe w Sakowicach i w Listopadach. Zgrupowanie nr 2 Okręgu Wilno AK mjr. Węgielnego operowało na drogach Podbrodzie – Święciany i Kiemieliszki – Podgrodzie oraz na linii kolejowej Podbrodzie – Postawy.
24 Brygada AK Dryświaty por. Kazimierza Krauzego ps. Wawrzecki opanowała 8 lipca Opsę.
6 lipca nie wszystkie oddziały dotarły na pozycje wyjściowe do ataku celem wyzwolenia Wilna.
12 Brygada AK rozkaz do udziału w operacji Ostra Brama otrzymała będąc w okolicach Holszan. Zgodnie z rozkazem miała opanować lotnisko na Porubanku. Podczas przekraczania drogi Boruny - Holszany stoczyła bój z Niemcami, rankiem 7 lipca dotarła do Szwajcar, gdzie ochraniała szpital polowy.
W dniach 7 -13 lipca 1944 r. trwała bitwa o Wilno o kryptonimie Ostra Brama rozpoczęta atakiem oddziałów AK wspartych oddziałami Armii Sowieckiej.
7 lipca 1944 r.
- pod Szwajcarami 6 Wileńska Brygada AK mjr. Leona Koplewskiego ps. Konara wspólnie z 12 Brygadą uwolniły ok. 4 tys. jeńców z obozu w Mińsku maszerujących w konwoju na Zachód,
- w Puszczy Rudnickiej znajdowały się oddziały Zgrupowania nr 4 Południe,
- 7 Wileńska Brygada AK por. Wilhelma Tupikowskiego ps. Wilhelma, 2 batalion 77 pp por. Krysi i 7 batalion 77 pp por. Ostoji rozbroiły kilka niemieckich pododdziałów oraz toczyły boje pod Chazbiejowicami, Rakliszkami i Ejszykami.
- 6 Wileńska Brygada AK stacjonowała na południowym skraju Puszczy Rudnickiej w gotowości bojowej do wykonania Akcji Roma , a jej 3 kompania Ziemowita odeszła do ochrony sztabu polowego Okręgu Wileńsko-Nowogródzkiego. Rozkaz nakazywał brygadzie opuszczenie rejonu Orany - Ejszyszki, i do wieczora 7 lipca ześrodkowanie się pod Wilnem, gdzie jako odwód dowództwa miała zająć pozycje na Trakcie Czarnym i osłaniać oddziały nacierające od wschodu,
- 5 Wileńska Brygada AK mjr. Zygmunta Szedzielarza ps. Łupaszki przewidziana na trzon Zgrupowania 5 Zachód odeszła spod Wilna,
- Zgrupowanie 2 Północ mjr. Węgielnego operujące na północny wschód od Wilna współdziałało z 277 Dywizją gen. Gładyszewa walcząc w okolicach Mejzagoły,Gładkiszek, Suderwy, pod Gładkiszkami zdobyto baterię dział, a później z sowietami wyparto przeciwnika z Mejszagoły.
13 lipca 1944 r.
w rejonie Krawczuny – Nowosiółki prowadzono krwawe walki z grupą gen. Stahela, która przebijała się z Wilna i oddziałami ppłk. Tolsdorfa. Niemcy ponieśli poważne straty oraz poległo ponad 100 żołnierzy AK.
Porozumienie ppłk Krzyżanowskiego ps. Wilka z dowódcą 3 Frontu Białoruskiego gen. Iwanem Czerniachowskim określało punkt koncentracji AK w rejonie Turgiel, Taboryszek i Wołkorabiszek. Celem ppłk. Krzyżanowskiego było odtworzenie 19 Dywizji Piechoty, Wileńskiej Brygady Kawalerii i batalionu pancerno-motorowego. Przeformowane oddziały miały walczyć z Niemcami podporządkowane operacyjnie dowództwu Armii Sowieckiej.
17 lipca 1944 r.
w Boguszach Sowieci aresztowali Komendanta Okręgu AK Wileńskiego płk. Krzyżanowskiego ps. Wilk, Komendanta Okręgu Nowogródzkiego płk Szydłowskiego oraz sztab i oficerów dowództwa.
Wileńskie i Nowogródzkie Oddziały AK przemieszczające się w kierunku Puszczy Rudnickiej do ustalonego miejsca koncentracji zostały rozbrojone przez sowiecki 86 pułk NKWD wojsk pogranicznych. Ok. 4 - 5 tys. żołnierzy AK trafiło do obozu w Miednikach Królewskich i Riazaniu stamtąd zostali wywiezieni do Kaługi. Żołnierze, którzy przeżyli sowiecki raj ludu pracującego miast i wsi wrócili do Polski w latach 1946 - 1947.
Pozostałe oddziały AK, które ocalały były likwidowane 6 i 10 Dywizję NKWD pod Borowem, Poddubiczami i Surkontami, gdzie 21 sierpnia poległ Komendant Okręgu Nowogródzkiego AK żołnierz oddziału mjr. Hubala, cichociemny, ppłk Maciej Kalenkiewicz ps. Kotwicz, Klukowiczarni i Kołodziszkami.
Pozostali przy życiu żołnierze i oddziały w tym m.in.:
- Bolesław Piasecki z żołnierzami z batalionu przedarł się na zachód do Warszawy,
- oddziały por. Pilcha ps. Dolina przedostały się do Puszczy Kampinoskiej,
- oddziały 4 Wileńskiej Brygady AK mjr Szyndzielarza ps. Łupaszki przebijała się na zachód, gdzie podjęly walkę z sowietami i polskimi bolszewikami, na terenie woj. podlaskiego, olsztyńskiego i pomorskiego, działając jako 5 i 6 Wileńska Brygada AK,
- część żołnierzy kresowych podjęła walkę z sowietami na miejscu.
19 stycznia 1945 roku
Armia Krajowa została rozwiązana. Nie zakończyła się jednak działalność kresowych struktur niepodległościowych w Okręgu Nowogródzkim oraz na Wileńszczyźnie, gdzie wyniszczająca działalność komunistycznego okupanta sowieckiego skierowana została przede wszystkim przeciwko mieszkającym Polakom.
artykuły powiązane:
- Akcja "Burza" rozpoczęła się 15 stycznia 1944r na Wołyniu Kresach II RP,
- 7 – 13 lipca 1944r. w Powstaniu Wileńskim operacja "Ostra Brama" żołnierze AK wyzwolili Wilno z Armią Sowiecką,
- 13 lipca 1944r. rozpoczęła się Akcja Burza na Podolu,
-14 lipca 1944r. wydano rozkaz rozpoczęcia Akcji Burza w Okręgu Lublin,
wikipedia.org/wiki/AkcjaBurzawOkregachWilnoiNowogrodekAK
polskiekresy.info/powstanie-wilenskie-1944
akwilno.pl/pdf/Operacja-Ostra-Brama.pdf
wikipedia.org/wiki/OkregWilnoAK
wikipedia.org/wiki/OperacjaOstraBrama
