AK -NIE - DSZ - WiN

Jeżeli trafiłeś czytelniku na tę stronę to poświeć swój czas i wspomnij historię

Armii Krajowej
- największej podziemnej armii w okupowanej Europie

Utworzenie Armii Krajowej miało na celu scalenie wojskowych organizacji podległych różnym, podziemnym ugrupowaniom politycznym w jedną organizację podległa rządowi RP na uchodźstwie

     AK była najlepiej zorganizowaną organizacją podziemną podczas II wojny światowej, a jej historia jest historią walczącej Polski podczas okupacji niemieckiej i sowieckiej. Słowo "fenomenalna" odzwierciedla jej dzieje i struktury od wrześniu 1939r. aż do rozwiązania w styczniu 1945r. i przekształcania w kolejne struktury konspiracji antykomunistycznych

     Armii Krajowej gromadziła siły i środki, aby uderzyć w chwili załamania się działań niemieckich. Pod koniec 1942r. liczyła ok. 200 tysięcy żołnierzy i zaczęła nasilać działalność dywersyjną poprzez ataki na niemieckie posterunki, wykolejanie kolejowych transportów wojskowych przeznaczonych na front wschodni, wysadzanie mostów. Zmiana dotychczasowej działalności wynikała z nowych czynników jakie się pojawiły tzn. zatrzymanie sukcesów Wehrmachtu, osiągnięcie sprawności organizacyjnej oraz aktywna działalność komunistycznej Gwardii Ludowej.

Armia Krajowa została rozwiązana 19 stycznia 1945r. W ostatnim rozkazie gen. Leopold Okulicki pisał: „Dalszą swą pracę i działalność prowadźcie w duchu odzyskania pełnej niepodległości Państwa i ochrony ludności polskiej przed zagładą. Starajcie się być przewodnikami Narodu i realizatorami niepodległego Państwa Polskiego. W tym działaniu każdy z Was musi być dla siebie dowódcą. W przekonaniu, że rozkaz ten spełnicie, że zostaniecie na zawsze wierni tylko Polsce oraz by Wam ułatwić dalszą pracę - z upoważnienia Pana Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej zwalniam Was z przysięgi i rozwiązuję szeregi AK”. 

Konspiracja antysowiecka i antykomunistyczna na Dolnym Śląsku nie była zjawiskiem masowym. Najliczniej działali tutaj oficerowie i żołnierze lwowskiej i tarnopolskiej NIE, oraz wileńskiej AK, przedwojenni działacze PPS, SD, PSL, urzędnicy, dziennikarze, studenci, nauczyciele, robotnicy, rolnicy młodzież szkół średnich, księża. 

Na terenie Dolnego Śląska początkowo funkcjonowały 4, a potem 3 niezależne okręgi Zrzeszenia WiN, w tym dwa eksterytorialne Okręgu Lwowski i Tarnopolski oraz Ośrodek Mobilizacyjny Okręgu Wileńskiego AK (OMOWAK). 

Okręg  Wrocław Wschód  WiN

Powstały we wrześniu 1945 Okręg Wrocław - Wschód objął swym zasięgiem kilkanaście wschodnich powiatów województwa. Funkcjonował do lipca 1946r., kiedy to jego kierownik, ppłk Mieczysław Szumański ps. Wolski rozwiązał podległe struktury w związku z licznymi aresztowaniami działaczy Okręgu Jelenia Góra - Zachód i przedostał się do Francji.

Na przełomie sierpnia i września 1946r. z inicjatywy Prezesa Obszaru Południowego WiN mjr. Łukasza Cieplińskiego w miejsce zlikwidowanego przez UB Okręgu Jelenia Góra - Zachód i rozwiązanego Okręgu Wrocław - Wschód powstał nowy Okręg z siedzibą we Wrocławiu.

    Siatkę stworzono głównie z byłych żołnierzy AK z Inspektoratu Rzeszów, którzy po wojnie zamieszkali na Dolnym Śląsku. Kierowali nią kolejno: - Władysław Cisek,
- ppor. Stanisław Dydo,
- mjr Adam Lazarowicz,
- mjr Ludwik Marszałek.     
    Odtworzony Okręg Wrocław został zlikwidowany przez komunistów na przełomie 1947 i 1948 r., a jego żołnierze po brutalnych śledztwach, zamordowani wyrokami sądowymi lub skazani na więzienie. 

por. Władysław Cisek - żołnierz września, żołnierz AK baza lotnicza  Liszt, żołnierz WiN Dolny Śląsk, student Politechniki Wrocławskiej.

mjr. Ludwik Marszałek - zastępca Adma Lazarowicza, współuczestnik w rozpracowaniu niemieckiej broni rakietowej V-2, Komendant AK Dębica, Prezes Zrzeszenia WiN Dolny Śląsk, Wrocław,   

por. Jan Klamut - AK Dębica, WiN Dolny Śląsk, Wrocław,

  

ppor. Stanisław Dydo - AK Babice k. Oświęcimia, dowódcą plutonu kedyw Placówki Ropczyce AK, obwód Dębica, student AWF UJ Kraków, WiN Kraków, student UW Wydział Prawno-Administracyjny, Obszar Zachodni WiN.


 

Okręg  Jelenia Góra Zachód WiN

6 sierpnia 1945r. została rozwiązana Delegatura Sił Zbrojnych na Kraj (DSZ). Jej miejsce zajęła nowa organizacja pod nazwą Ruch Oporu bez Walki i Dywersji "Wolność i Niezawisłość" w skrócie WiN. Organizacja miała pełnić tylko funkcję polityczną. Pierwszy podokręg Lwowskiego WiN na terenie ziem odzyskanych stworzyli oficerowie byłego Zgrupowania Lwowskich Oddziałów Leśnych Warta AK  wybierając na siedzibę miasto Jelenią Górę.

    Żołnierze z Kresów Południowo - Wschodnich II RP, którzy przeżyli sowiecki terror, zdradę "sojuszników naszych sojuszników", uniknęli więzienia oraz zesłania w głąb Związku Sowieckiego, po ewakuacji za San stworzyli Zgrupowanie Lwowskich Oddziałów Leśnych AK Warta, liczące ok 1600 żołnierzy czekających na odbicie Lwowa z rąk Ukraińców. Zgrupowanie stacjonowało między Sanokiem, a Lubaczowem w polskich wsiach na obszarze czworoboku między Leżajskiem, Rzeszowem, Brzozowem, a Sanem do 1 lipca 1945r., kiedy po jego rozwiązaniu dowódcy oraz żołnierzami ewakuowali się po raz kolejny, tym razem na teren Dolnego Śląska kontynuując działalność m.in. w regionie jeleniogórskim, gdzie nie było jeszcze żadnej organizacji reprezentującej Polski Rząd na emigracji. 

 

Komendantem Okręgu Jelenia Góra Zachód WiN został płk. Franciszek Rekucki, a jego zastępcą ppłk Bolesław Tomaszewski ps. Warta. Prezesem Okręgu WiN został ppłk Bolesław Tomaszewski, który zamieszkał w Karpaczu. Równocześnie przybyli:
- por/kpt. Ludwika Kurtycza ps. Mazurkiewicz
- kpt. Witold Szredzki ps. Sulima,
- mjr Włodzimierz Białoszewicz ps. Dan.

Okręgu Zachód Jelenia Góra WiN został podzielony na trzy Rejony:
- I południowy z siedzibą Jeleniej Górze obejmujący:
Kamienną Górę, Jelenia Górę, Lwówek Śląski, Lubań Śląski, Zgorzelec  - kierownik mjr Witold Szredzki, kolejno kpt. Ludwik Kurtycz
- II środkowy z siedzibą w Legnicy obejmujący:
Lubin, Legnicę, Jawor, Bolesławiec, Złotoryję - kierownik mjr Edward Baszniak
- III północny z siedzibą w Żarach obejmujący:
Żagań, Żary, Kożuchów, Szprotawę i Głogów - kierownik kpt. Jan Lewicki, kolejno mjr Witold Szredzki

W czerwcu 1946r. na skutek działalności komunistycznego agenta, UB aresztowało 62 osoby w Okręgu całkowicie rozbijając na tym terenie struktury WiN-u. We wrześniu 1946r. na Dolny Śląsk został przeniesiony z Rzeszowszczyzny mjr. Adam Lazarowicz ps. Klamra, który próbował  odtworzyć jednak już bez efektów pozrywane kontakty w Okręgu Zachód Jelenia Góra WiN.

 Eksterytorialny Okręg Lwowski WiN

     Od początku listopada 1945r. na Dolny Śląsk przybywali oficerowie zlikwidowanego Okręgu Lwów AK - NIE m.in. mjr Anatol Sawicki p.o. Komendanta Okręgu Lwów, kpt. Marian Jędrzejewski komendant miasta Lwów. Rozpoczęli oni organizowanie Eksterytorialnego Okręgu Lwowskiego WiN. Komendę Okręgu objął mjr Anatol Sawicki ps. Młot.

 W nowej organizacji skupiano ludzi w takich samych jednostkach, w jakich byli poprzednio w AK - NIE. Była to forma zabezpieczenia przed przeniknięciem w szeregi agentów UB komunistycznej PPR/PZPR oraz wzmacniało zaufanie ludzi,znających się z wcześniejszej konspiracji.
  W „Mieście" komendę objął kpt. Marian Jędrzejewski, następnie utworzono trzy lub cztery dzielnice:
- Północ „Gdynia" - Komendant kpt. Franciszek Garwol ps. Karaś, Tarnopolski
-Wschód „Kluczbork" - Komendant „Dwójka" prawdopodobnie pchor. Stanisław Kruszelnicki,
- Południe „Zakopane" - Komendantem por. Zygfryd Szynalski ps. Tryk, Kulas,
- Zachód.

 Cały Eksterytorialny Lwowski Okręg WiN liczył ok. 3 tys. i miał charakter bardziej wojskowy niż Okręg Jeleniogórski, a do jego zadań należało m. in. gromadzenie broni.
   Aresztowania żołnierzy i członków Eksterytorialnego Okręgu Lwowskiego WiN rozpoczęły się w październiku 1947r. i trwały do kwietnia 1948r.

 

 Źródła:
Salon 24
Wikipedia