sobota, 30 sierpnia 2025

Paproć - łączniczka, kurierka Okręgu Białystok AK, kolejno Białystok AKO - WiN, mieszkanka ziemi zgorzeleckiej


Pamięci bohaterom - mieszkańcom ziemi zgorzeleckiej - bo honor jest w pamięci
Zapraszam Państwa do zapoznania się z postacią ziemi zgorzeleckiej, która podczas II wojny światowej podjęła walkę o wolną i niepodległą Polskę, najpierw z Niemcami, a potem z sowietami i ich komunistyczną agenturą na Białostocczyźnie. Historię opisuję na kanwie wydarzeń historycznych, a za wszelakie omyłki historyczne przepraszam.
Zgodnie z instrukcją Naczelnego Wodza Wojsk Polskich gen. Sikorskiego z dnia 16 stycznia 1940r. Związek Walki Zbrojnej stał się częścią składową Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej. Utworzony Obszar Białostocki na czele z Komendą w Białymstoku o kryptonimie Bartłomiej podzielono na okręgi: Białystok, Nowogródek i Polesie, kolejno przejęte 14 lutego 1942r. przez Armię Krajową. 
24 marca 1944r.  Komendant Główny AK rozwiązał Obszar Białystok AK, a Okręg Białystok AK uzyskał status samodzielnego, podlegając bezpośrednio Komendzie Głównej. 1 marca 1944r. Białostocki Okręg AK liczył pomiędzy 21 tys. do 26 tys. zaprzysiężonych żołnierzy, osiągając przed Akcją Burza stan 33 500 żołnierzy.
 
W marcu 1943r. nasza bohaterka przyjmując pseudonim Paproć wstępuje w szeregi białostockiej Armii Krajowej. Przysięgę złożyła w punkcie łączności w Białymstoku zlokalizowanym przy ul. Reymonta 9 przed swoim dowódcą ppor. Emilianem Dziejmą ps. Grzyb, który pełnił funkcję Kierownika Ośrodka Łączności Okręgu Białystok AK. Otrzymując funkcję łączniczki, zajęła ważne stanowisko w strukturach Okręgu Białystok AK. Łączniczka Paproć odbierała pocztę i rozkazy od swojego dowódcy ppor. Emiliana Dziejmy ps. Grzyb oraz kuriera Okręgu Emila Bagnowskiego ps. Luty, która kolejno przekazywała dla łączników poszczególnych Obwodów Białegostoku.
 
Zgodnie z rozkazem KG AK z 20 listopada 1943r. cały kraju miał zostać objęty Akcją Burza polegającą na wzmożonej dywersji, nękaniu wycofujących się Niemców, a po opanowaniu terenu, miano formować jednostki stanowiące trzon Odtworzonych Sił Zbrojnych. Komendant Okręgu mający już do czynienia z okupacją sowiecką wydaje 20 marca 1944r. wytyczne uzupełniające dla podległego okręgu, nakazując tworzenie samoobrony w miejscach większych skupiska ludzi, w opuszczonych urzędach niszczenie akt, ewidencji, spisów i kartotek dotyczących lokalnej ludności, a zdekonspirowanym członkom podziemia w razie wrogiego nastawienia Sowietów przemieszczenie się do innych miejscowości z zakazem opuszczania terenu. Sygnałem do rozpoczęcia Akcji Burza była rozpoczęta ofensywa sowiecka Bagration. Żołnierze AK występowali jako Wojsko Polskie AK - ramię zbrojne Polskiego Państwa Podziemnego i rządu londyńskiego. Delegacja składająca się z Komendanta Okręgu ppłk. Mścisława  i Delegata Rządu Józefa Przybyszewskiego ps. Grzymała, reprezentująca tutejszą władzę wojskową i cywilną miała negocjować utworzenie  Korpusu Ziemi Białostockiej w ramach odrodzonej Armii Polskiej oraz bronić ziem na zachód od linii Curzona przed sowiecką aneksją. Rozmowy utknęły, gdy Sowieci stwierdzili, że „ludność Białostocczyzny w głosowaniu w 1939r. wyraziła chęć przynależności do Związku Radzieckiego”, a delegację przesłuchano z powodu podejrzeń o szpiegostwo na rzecz Niemiec. Dalsze rozmowy nie przyniosły efektów i dowództwo Okręgu Białystok AK podjęło decyzję o ponownej konspiracji.
 
Nowa sytuacji i brak łączności z Komendą Główną AK przyczyniły się, że ppłk.  Mścisław zreorganizował struktury, nakazał przejść do ścisłej konspiracji, zakazał podejmować akcji zbrojnych przeciwko sowietom (duże nasycenie jednostek frontowych Armii Czerwonej i NKWD), położył nacisk na propagandę oraz likwidację agentów sowieckiego resortu bezpieczeństwa. Po rozpoczęciu w styczniu 1945r. nowej ofensywy sowieckiej, kiedy jednostki frontowe Armii Czerwonej i NKWD opuszczają Białostocczyznę, następuje odbudowa struktur AK. 
Po otrzymaniu rozkazu o rozwiązaniu AK, ppłk. Władysław Liniarski uznał to za prowokację w obliczu przeświadczenia możliwego konfliktu między ZSRR, a Zachodem oraz dowodzenia 30 tys. strukturą uznawaną za wrogi element przez UBP i NKWD. Komendant Okręgu AK podjął decyzję o dalszej konspiracji powołując - Armię Krajową Obywatelską (AKO), co wiązało się z dalszą konspirację, działalnością informacyjną, wywiadowczą, tworzenie nowych oddziałów samoobrony celem odbijanie aresztowanych, likwidowania tajnych współpracowników bezpieki, ochroną społeczności przed szabrownikami oraz represjami sowieckiego okupanta. 

Wiosną 1945r następuję największe wzmożenie akcji bojowych Białostockiego Okręgu AKO, w których bierze udział ok 2 tys. żołnierzy. W maju 1945r.  Komenda AKO podporządkowuje się Delegaturze Sił Zbrojnych w Kraju (DSZ) zrzeszającej struktury byłej AK. Realizacje postanowień konferencji jałtańskiej wpływają na zmianę nastrojów i wiary, że dojdzie do konfliktu z ZSRR, a Zachodem. Wytyczne Delegatury Sił Zbrojnych zmierzają do ograniczenia działalności konspiracyjnej struktur pozostałych po AK i do rozładowania lasów. To powoduje, że  aresztowany 31 lipca 1945r. w Brwinowie pod Warszawą ppłk. Mścisław 15 sierpnia 1945r. wydaje rozkaz do ujawnieniu struktur Białostockiego Okręgu AKO, w momencie, gdy trwa terror sowieckiej NKWD, UBP i LWP. Rozkaz trafia do Delegata Delegatury Sił Zbrojnych na Kraj Okręgu Białostockiego mjr. Stanisława Sędziaka ps. Warty, który uznał, że wydana dyspozycja jest wymuszona, wynika z działań operacyjnych aparatu bezpieki i nie wykonuje rozkazu, a przed komisją likwidacyjną, pojedynczo stawia się 300 żołnierzy. 
Mjr. Sędziak  zgodnie z wytycznymi Delegatury Sił Zbrojnych ogranicza liczebność struktur partyzanckich, co zapowiada zmiany działalności i przejście do struktur nowej organizacji społeczno -politycznej Zrzeszenia Wolność i Niezawisłość (WiN), której głównym zadaniem były działalność propagandowa i wywiadowcza, minimalizując jednocześnie aktywność zbrojną. Demobilizacja przebiegła sprawnie, udało się rozpuścić większość żołnierzy, jednak w lasach zostali spaleni, na których ciążyły wyroki śmierci, a  ujawnienie groziło represjami także wobec rodzin. Pozostające grupy w terenie zostały włączone do Zrzeszenia WiN, który liczył ok. 20 tys. członków. 
Nasza bohaterka Paproć zakończyła działalność w konspiracji niepodległościowej, antysowieckiej i antykomunistycznej w grudniu 1945r.  
 
Po zakończeniu walki w konspiracji wyjechała za Ziemie Zachodnie nowej Polski i ostatecznie zamieszkała na Dolnym Śląsku w Zgorzelcu, gdzie zmarła i została pochowana. 
 
 
 
W lutym 1946r. ściągnięto na Białostocczyznę oddziały KBW i WP, które rozpoczęły pacyfikację terenu. Zrzeszenie WiN włączyło się w budowę PSL, jedynej legalnej opozycji. W grudniu 1946r. aresztowany zostaje prezes Okręgu WiN Białystok ppłk Marian Świtalski ps. Juhas, co doprowadziło do rozmów między Ministerstwem Bezpieczeństwa Publicznego (MBP), a aresztowanymi prezesami Okręgu Białystok WiN, III Zarządu Głównego WiN ppłk. Wincenty Kwieciński. Wydana odezwa 29 stycznia 1947r. wzywała członków WiN do ujawnienia się, legalna opozycja praktycznie nie istniała, liczba osób działających w WiN była poniżej 10 tys. 
W wyniku ogłoszonej w lutym 1947r. amnestii, opracowano plan ujawnienia struktur Okręgu WiN Białystok. Nie wszyscy członkowie WiN-u zdecydowali się na ujawnienie, ujawnia się ok. 7 tys. członków organizacji. Amnestia miała charakter ewidencyjno-operacyjny i umożliwiła infiltrację struktur podziemia niepodległościowego, poprzez stworzone list, które posłużyły kolejnym represjom i aresztowaniom. 
Wiosną 1948r. rozpoczął się powrót do lasów wielu zagrożonych komunistycznymi represjami żołnierzy AK - AKO - WiN. 
Walki nie ustały, nadal walczył  Komendy Obwodów Łomża, Wysokie Mazowieckie, Bielsk Podlaski, 6 Wileńska Brygada Armii Krajowej pod dowództwem kpt. Władysława Łukasiuka (kadry 5 Wileńskiej Brygady AK mjr. Zygmunta Szendzielarza ps. Łupaszki, która działał na Białostocczyźnie w AKO). Do lata 1948r. większość struktur została rozbita, a spaleni żołnierze zaczęli gromadzić się w grupach ocalenia, których głównym zadaniem było przeżycie w ukryciu. 
Większość tych patroli i grup została rozbita w latach 1950-1954, ostatni żołnierz podziemia niepodległościowego ppor. Stanisław Marchewka ps. Ryba został zastrzelony w marcu 1957r. 
 
 Powiązane:
 
Źródło:
at
Labels: , , , , , , , ,