Narodowe Zjednoczenie Wojskowe powstało w 1944r. w wyniku połączenia usamodzielnionej Narodowej Organizacji Wojskowej (NOW) z AK z Narodowymi Siłami Zbrojnymi (NSZ) scalonymi z AK. Była to podziemną organizacja wojskowa powołaną przez Stronnictwo Narodowe (Ruch Narodowy do 1919r., Związek Ludowo -Narodowy do 1928r.) w celu zorganizowania i prowadzenia walki zbrojnej z sowieckim okupantem i ich komunistyczną agenturą. W dniach 4 -11 lutego 1945r., kiedy w Jałcie Józef Stalin, Franklin Roosevelt i Winston Churchill dzielili Europę, w Polsce formowano Komendę Główną Narodowego Zjednoczenia Wojskowego, jedną z
największych organizacji antykomunistycznych działających w tzw. drugiej konspiracji/powstaniu antykomunistycznym. Odziały NZW prowadziły akcje zbrojne przeciwko komunistycznym siłom represji PRL-u Korpus Bezpieczeństwa Wewnętrznego KBW, Urząd Bezpieczeństwa UB, ORMO, MO oraz sowieckiej NKWD.
Oddziały partyzanckie NZW od lipca 1945r. wchodziły w skład pionu bojowego tzw. Pogotowia Akcji Specjalnej (PAS), na których barkach spoczywał główny ciężar walki zbrojnej z komunistycznym zniewoleniem. Początkowo oddziały liczyły 200-300 partyzantów.
Najwięcej oddziałów zbrojnych NZW PAS funkcjonowało na terenie:
- północnego Mazowsza, - Białostockiego, - Lubelskiego, - Rzeszowskiego, - na Podlasiu, czyli obecnie na terenach tzw. Polski B.
Do podstawowych zadań oddziałów NZW PAS należała:
- samoobrona, - wykonywanie wyroków śmierci na komunistycznych członkach PPR, funkcjonariuszach UB oraz ich współpracownikach, - uwalnianie więźniów z komunistycznych więzień, - zdobywanie broni i funduszy, - ochrona majątku narodowego przed sowiecką grabieżą, - przeprowadzanie akcje ekspropriacyjnych.
Jednym z największych sukcesów zbrojnych oddziałów NZW jest bitwa pod Kuryłówka, która odbyła się 6 maja 1945 r. pomiędzy zgrupowaniem oddziałów NZW Okręgu Rzeszowskiego pod dowództwem mjr. Franciszka Przysiężniaka ps. Ojciec Jan oficera artylerii WP, NOW, a sowiecką grupą NKWD.
Straty osobowe oddziałów NZW spowodowane walkami i aresztowaniami do końca lat 40 udawało się odtwarzać, gdyż z powodu terroru komunistycznego napływało wielu ochotników i ludzi "spalonych".Jedną z metod walki komunistów z konspiracją antykomunistyczną była działalność tzw. band złożonych się z funkcjonariuszy UB, KBW, którzy udawali oddziały partyzanckie i prowadzili działalność, która obciążała podziemie niepodległościowe i przedstawiła je w złym świetle w społeczeństwie.
Nieliczne oddziały wchodzące w skład NZW popełniały podczas swojej działalności zbrodnie na ludności cywilnej, IPN ustalił że oddział Romualda Rajsa zamordował 79 mieszkańców powiatu Belsk Podlaski.
Pomimo obław i pacyfikacji z udziałem grup operacyjnych UB i NKWD oraz regularnych jednostek wojskowych LWP, do pocz. lat 50. utrzymywały się w terenie oddziały NZW, składające się z najczęściej kilku - kilkunastu partyzantów, szczególnie na Białostocczyźnie i Mazowszu.
Na tych terenach też najdłużej utrzymywały się komendy powiatowe NZW: Maków Mazowiecki – do sierpnia 1950 r., Ciechanów – do kwietnia 1951 roku, Kolno – do kwietnia 1952 roku, Bielsk Podlaski – do jesieni 1956 r. W późniejszych latach w terenie utrzymywali się jedynie pojedynczy partyzanci NZW, jak Michał Krupa ps.Wierzba, który przetrwał w konspiracji do lutego 1959 roku, Andrzej Kiszka ps. Dąb, który ukrywał się w leśnym bunkrze koło Huty Krzeszowskiej aż do 31 grudnia 1961r.
Głównymi celami polityczno - wojskowymi Narodowego Zjednoczenia Wojskowego były m.in.:
- prowadzenie walki zbrojnej o wyzwolenie Polski spod komunistycznej władzy,
- odbudowa suwerennej Polski z przedwojenną granicą wschodnią i zachodnią na rzece Odra i Nysa Łużycka. Program Narodowego Zjednoczenia Wojskowego sformułował w rozkazie z 1 września 1945r. płk Tadeusz Danilewicza ps. Kuba (ur. 21 września 1895r., zm. 21 listopada 1972r. od 1 grudnia 1945r. Komendant Główny NZW, w którym pisał:
- walczymy o pełne wyzwolenie Polski spod okupacji i wpływów sowieckich,
- prowadzimy walkę o całość ziem wschodnich w granicach z 1939r.
- z walki o Wielką Polskę nie rezygnujemy pod wpływem terroru Rosji Sowieckiej i jej komunistycznej agentur w Polsce.
Kolejnymi Komendantami Głównymi Narodowego Zjednoczenia Wojskowego byli:
- ppłk Albin Walenty Rak ps. Lesiński (ur. 13 lutego 1898r. w Krotoszynie zm. 31 maja 1960r. w Ostrowie Wielkopolski) od listopada 1944r. do stycznia 1945r.,
- ppłk Władysław Owoc ps. Paweł (ur. 30 marca 1887r. w Brzozowie, zm. 8 kwietnia 1980r. Paryżu) od stycznia do marca 1945r.,
- kpt. Włodzimierz Marciszewski ps. Gorczyca (ur. 19 stycznia 1891r. w Warszawie, zabity wyrokiem WSR w Warszawie 10 marca 1948r. przez komunistów w więzieniu mokotowskim) od listopada 1945r. do lutego 1946r.
W marcu i kwietniu 1946r. aresztowania UB rozbiły prawie całą Komendę Główną i niektóre komendy okręgowe. To spowodowało kolejne zmiany i na czele Komendy Głównej NZW stanął
- płk Bronisław Banasik ps. Stefan (do stycznia 1948r.), który był zarazem ostatnim komendantem NZW. Po odbyciu wieloletniego wyroku zamieszkał w Przemkowie w obecnym woj. lubuskim, ówczesnym zielonogórskim, niedaleko Głogowa, Lubina na Dolnym Śląsku. Kolejne Komendy Główne nie były już odtwarzane w takiej skali, jak na początku.
Tysiące żołnierzy walczyło nadal nie widząc szansy w kolejnych "amnestiach:, gdyż ujawnienie groziło aresztowaniem, zamordowaniem. Struktura wojskowa Narodowego Zjednoczenia Wojskowego cały kraj podzielił na Obszary, Okręgi oraz Powiaty. Część okręgów występowała do końca walki pod nazwą Narodowej Organizacji Wojskowej NOW.
Z planowanych pięciu Obszarów utworzono I - Warszawski, II - Lubelski i V - Pomorski. Najdłużej walczyły oddziały NZW PAS na Podlasiu i Mazowszu do 1956r. Komenda Bielsk Podlaski. W Obszarach wydzielono następujące Okręgi:
Okręg Warszawa – miasto (podlegał KG NZW):
- grudnia 1945r. - ppor. Stefan Nowaczek ps. Wilk,
Obszar I Warszawski:
- czerwiec - październik 1945r. - mjr Mieczysław Grygorcewicz ps. Ostromir, Miecz,
- październik 1945r. - marzec 1946r.- mjr Marian Kamiński ps. Rawicz,
Okręg XVI Mazowsze:
powiaty Ostrołęka, Przasnysz, Ciechanów, Pułtusk, Maków Mazowiecki, Kolno
- czerwiec 1945r. - kwiecień 1947r. - kpt. Zbigniew Kulesza ps. Młot, Grawicz, Oleśnicki,
chor. Józef Kozłowski ps. Las, Vis.
zmiana kryptonimu XVI Okręgu NZW na "Orzeł"
- kwiecień 1947r. - czerwiec 1948r.- pchor. Witold Borucki ps.Dąb, Babinicz (Komendant Powiatu
Tęcza) do sierpnia 1949r.,
- do kwietnia 1951r. - st.sierż. Mieczysław Dziemieszkiewicz ps. Rój (Komendant Powiatu Wisła)
- do maja 1952r. - chor. Hieronim Rogiński ps. Róg (Komendant Powiatu Łuków)
Okręg III Białystok:
- czerwiec - wrzesień 1945r. - mjr M. Grygorcewicz,
- wrzesień 1945r - marzec 1946r. - mjr Jan Szklarek ps. Roja, Kotwicz,
- marzec 1946r - lipiec 1948r. - płk Władysław Żwański ps. Błękit,
- lipiec 1948r. - grudzień 1949r. - por. Kazimierz Żebrowski ps. Bąk, podporządkował sobie okręgi
powiatowe Łomża, Ostrów Mazowiecka i Wysokie Mazowieckie.
Okręg XXIII Mazowsze Zachodnie:
- 1946 r. - 26 września 1948r. - por. Stefan Bronarski ps. Roman,
Obszar II Lubelski:
- do marca 1946r. - ppłk Tadeusz Zieliński ps. Wujek, Dyzma, Zielonka,
Okręg IV Lublin:
- do marca 1946 r. - ppłk T. Zieliński,
- marzec - sierpień 1946r. - kpt. Anioł Kazimierz Kozłowski ps. Powron, Wron, Pohroń,
- do 1950 r. - mjr Karol Sęk ps. Rolka, Jakub,
Okręg V Rzeszów kryptonim Dniestr
- do maja 1945r. - por. Kazimierz Mirecki ps. Kazimierz, Dominik, Tadeusz, Żmuda,
- maj - październik 1945r. - prof. Józef Sałabun ps. Grom, - październik 1945r. - kwiecień 1947r.- kpt. Piotr Woźniak ps. Wir.
(żołnierz AK Tarnopol, aresztowany przez komunistyczną UB PZPR w
1948, skazany 2 razy na śmierć, więziony do 1956, zm. w Bytomiu)
Okręg Podlasie:
- do kwietnia 1946r. - Wincenty Pic ps. Łaska,
- kwiecień 1946r. - grudzień 1950r.- mjr Karol Sęk ps. Rolka.
Obszar III – nie został zorganizowany
Okręg VI Kielce:
- październik 1945r. - mjr Stefan Figurski ps. Zenon,
- październik 1945r. - jesieni 1946r. - kpt. NN ps. Romuald,
Okręg VII Kraków:
- kwiecień 1946r. por. Jerzy Hass ps. Robert,
Okręg VIII Śląsk: Komenda PAS
- marzec 1946r. - por. Mikołaj Kuroczkin ps. Pollus.
Obszar IV – nie został zorganizowany
Okręg IX Łódź: Komenda PAS
- marzec 1946r. -por. Antonim Kularskim ps. Magister,
Okręg X Poznań:
- mjr Leon Klencer (Klesner?) ps. Jan,
Okręg XI Opole:
- kpt. dr Stanisław Józefowicz ps. Wit, Radwan.
Obszar V Pomorski:
- do grudnia 1945r. mjr F. Przysiężniak ps. Marek,
Okręg XII Gdańsk-Morski: krypt. Semper Fidelis Victoria
mjr Stanisław Pietrasiewicz ps. Orlicz, Orski (sierpień 1945r. - maj 1946r.)
Okręg XIII Pomorze:
- grudnia 1945r. - mjr F. Przysiężniak ps. Marek,
- grudzień 1945r. - czerwiec 1946r.- mjr Stefan Jakubowski ps. Topór,
Okręg XIV Szczecin: Komenda PAS
- 1946r. z NN ps. Henryk,
artykuły powiązane:
Komendant Główny NZW płk Bronisław Banasik ps. Stefan mieszkaniec Przemkowa w Lubuskiem
Zapluty karzeł reakcji - żołnierz Tarnopol AK, Rzeszów NZW
Historia Roja, czyli w ziemi lepiej słychać
XVI Okręg Warszawski NZW Orzeł
23 Okręg Narodowego Zjednoczenia Wojskowego
Źródło:
Zeszyt Naukowy nr 26 OTN pdf
Historia NZW Warszawa
Narodowe Zjednoczenie Wojskowe - Wikipedia
Narodowa Organizacja Wojskowa Wikipedia
Polska A i B - Wikipedia
Bitwa pod Kuryłówką - Wikipedia
Fundacja Obowiązek Polski
www.depot.ceon.pl Operacja Kryptonim P Likwidacja XVI Okręgu Orzeł NZW pdf
Stowarzyszenie Byłych Żołnierzy Walczącego Podziemia "Niepokonani"
nsz.com.pl/narodowe-zjednoczenie-wojskowe-1945-1956
nowahistoria.interia.pl/prl/wsrod-mazowieckich-lak-pamieci-zolnierzy-organizacji-narodowych
