Szlakiem Gochów w Powstaniu Warszawskim PW44 cz2. Trochę z historii Gochów.

Gochy z kaszubskiego Gòchë to region będący częścią Kaszub położony na ziemiach historycznego powiatu człuchowskiego. Nazwa określa także mieszkańców region oraz kaszubskie wsie w powiecie bytowskim. Z Gochów wywodzi się wiele kaszubskich rodów szlachty zaściankowej. Jak już wcześniej wspominałem do głównych miejscowości Gochów należą: Borowy Młyn, Brzeźno Szlacheckie, Borzyszkowy, Lipnica. Kaszubskie słowo Gòchë oznacza nieurodzajne piaszczyste ziemie z kamieniami morenowymi, które są charakterystyczne dla tej części Kaszub.
Herbem Kaszubów jest Czarny Gryf z Koroną na żółtej tarczy. Wizerunek ten pojawiał się w starożytnych mitach, a na Pomorze prawdopodobnie przywędrował z Ziemi Świętej, dokąd wyprawiali na wojny krzyżowe zachodniopomorscy książęta.
Czarny Gryf z Koroną na żółtej tarczy jest widoczny jako symbol księstwa kaszubskiego na herbie Pomorza Zachodniego w czasach Bogusława X Wielkiego.

19 marca każdego roku jest obchodzony Dzień Jedności Kaszubów na pamiątkę pierwszej wzmianki historycznej o Kaszubach w bulli papieża Grzegorza IX, w której książę szczeciński Bogusław I jest tytułowany księciem Kaszub.

Historia Kaszubów jest związana z dziejami Pomorza, które od schyłku I tysiąclecia stało się obszarem rywalizacji miedzy państwami niemieckimi i państwem polskim. Niemcy w swej ekspansji parli na wschód, Piastowie dążyli ku morzu, świadomi wspólnoty lechickiej z mieszkańcami nadbałtyckiej krainy. Kultura kaszubska datowana jest na IV wiek n.e. na Pomorzu Wschodnim, natomiast w okresie średniowiecza trwa kolonizacja niemiecka i osadnictwo na prawie niemieckim. Reformacja i kontrreformacja przyczyniły się do zapisów pierwszych wyrazów i tekstów po kaszubsku.  

  (Sobieski pod Wiedniem obraz Jana Matejki)
Gochy mają swoją pamiętną historię z wyprawy pod Wiedeń w 1683r. pod wodzą dziedzica z Brzeźna - Teodora Grafowskiego, za co chłopi otrzymali od króla Jana III Sobieskiego tytuły szlacheckie. Na pamiątkę tego wydarzenia w Brzeźnie Szlacheckim odbywają się rekonstrukcje historyczne Kaszubi pod Wiedniem, a udział Kaszubów w bitwie upamiętnia pamiątkowy obelisk. 

Starostwo kościerskie pełniło funkcję reprezentanta władzy królewskiej, a od początków XVIIw. znajdowało się w rękach zasłużonego w dziejach Pomorza rodu Wejherów. 

W 1747r. we wsi Będomin leżącej na wschód od Kościerzyny urodził się Józef Wybicki, autor słów hymnu narodowego, którego pomnik stoi w Kościerzynie. We dworku, miejscu urodzenia Wybickiego, od 1978r. mieści się Muzeum Hymnu Narodowego prezentujące Józefa Wybickiego oraz historię „Mazurka Dąbrowskiego”.

Niemiec, Moskal nie osiędzie,
gdy jąwszy pałasza,
hasłem wszystkich zgoda będzie

                                  i Ojczyzna nasza.

Podczas Powstania Styczniowego w latach 1863- 1864 kilku młodych mężczyzn - kuzynów z rodu wzięło udział w walce o wolną i niepodległą Polskę, co opłacili zesłaniem. Podczas zaborów ziemia kaszubska przypadła Prusom i zaczął się proces germanizacji, której Gochy oparły się z niezwykłą skutecznością. Wg danych z 1892r. na terenie Gochów przeważała ludność kaszubska i tak w Borowym Młynie z dwoma przysiółkami na 1264 mieszkańców było 1107 Kaszubów, w Borzyszkowach 404/380, Brzeźnie Szlacheckim 1434/1067, Gliśnie 322/290, Kiedrowicach 538/511 w Łąkie 848/605, Prądzonie 506/437, Mielnie z okolicą 679/633, Osusznicy 296/250, Wojsk na 295 mieszkańców miał 285 Kaszubów, Zapceń 275/257 a Luboń był w 100% kaszubski 138/138.

A gdy zakończyła się I wojna światowa odradzająca się Polska w listopadzie 1918r. zbrojnie pozbyła się niemieckiego zwierzchnictwa w Wielkopolsce, powstanie na Śląsku zostało zduszone przez Niemców, na wschodzie Polska zmagała się z bolszewickim naporem, a Gochy pozostawały nadal pod butem niemieckim. Na przełomie 1918/1919r. rozpoczęto przygotowania do przejęcia Pomorza przez Polskę, w tym rozpatrywano możliwość powstania. W grudniu 1918r. na Pomorzu rozpoczął pracę Podkomisariat Naczelnej Rady Ludowej z siedzibą w Gdańsku, który szybko zszedł do konspiracji. Jednocześnie powstawały wiejskie, miejskie i powiatowe Rady Ludowe, w tym Rada Ludowa powiatu człuchowskiego na Gochach. Wiosną 1919r. została podana informacja, że człuchowskie będzie w granicach Niemiec. Rada Powiatowa wyznaczyła mieszkańców Upiłki Józefa Spiczak Brzezińskiego i Jakuba Trzecińskiego na przedstawicieli, którzy nawiązali kontakt z Podkomisariatem Rady Ludowej w Gdańsku w osobie dr Józefa Wybickiego. Kolejno przy pomocy Jakuba Zielińskiego z Upilki i ks. Bernard Gończ, proboszcz z Borowego Młyna przygotowano deklarację przyłączenia Gochów do Polski, której postulaty ostateczniue uwzględniono na konferencji w Paryżu. 25 listopada 1919r. podpisane zostało porozumienie z Niemcami dotyczące przejęcia Pomorza przez Polskę, co powierzono gen. Józefowi Hallerowi, dowódcy Frontu Pomorskiego. 2 lutego 1920r. Upiłka wróciła Polska, a w nocy oddział Halerczyków prowadzone przez Pawła Trzecińskiego z Upiłki zajęły Wierzchocinę.

16 luty 1920r. w Borowym Młynie nad jeziorem Gwiazda podczas prób wytyczania granicy Jakub Trzeciński widząc opór niemiecki oddziału wojskowego, krzyknął 

”Tu je święto ziemia polsko”

W marcu 1920r. międzynarodowa komisja uznała żądania Gochów. W czasie wojny polsko - bolszewickiej linia warszawska była zaangażowana w związku ze swoim miejscem zamieszkania w okolicach Grójca. W tej kwestii przede mną jeszcze dużo do zrobienia, ale dla pobudzenia zmysłów fotografia przedstawiająca .....

Napaść Niemców 1 września 1939r na Polskę, przyniósł przyniósł tragiczne następstwa, ludobójstwo, niszczenie kultury, a co za tym idzie świadomości narodowej. Już w pierwszych dniach wojny najwybitniejsi przedstawiciele inteligencji kaszubskiej byli masowo mordowani w Piaśnickich Lasach, a następnie eksterminowani w Sztutofie, pierwszym w Polsce obóz zagłady. 
Kaszubi masowo wzięli udział w ruchu oporu, a wyrazem ich determinacji było utworzenie Tajnej Organizacji Wojskowej Gryf Kaszubski, przemianowanej na Gryf Pomorski. 

Już z 2 na 3 września 1939r. podczas narady w Toruniu z udziałem gen. Michała Karaszewicza-Tokarzewskiego powołano zespół konspiracyjny w składzie kpt. Koc, por. Józef Dambek, H. Stabrowska. Por. Józef Dambek, oficer sieci dywersji pozafrontowej zainicjował utworzenie Tajnej Organizacji Wojskowej Gryf Kaszubski na spotkaniu założycielskim 24 grudnia 1939r. w Czarlinie koło Stężycy. W spotkaniu uczestniczyli Klemens Bronk, przewodniczący lokalnego Stronnictwa Narodowego, Bronisław Brunka, lokalny wójt do czasu wybuchu wojny, Jan i Józef Gierszewscy (ojciec i syn), rolnicy z Czarlina, u których miało miejsce wydarzenie. Do organizacji przystąpił ksiądz Józef Wrycza, kapelan armii gen. Józefa Hallera, który przemawiał podczas zaślubin Polski z morzem w 1920r.
7 lipca 1941r. w Czarnej Dąbrowie k. Bytowa na spotkaniu przedstawicieli Tajnej Organizacji Wojskowej Gryf Kaszubski, Wojskowej Organizacji Niepodległościowej, Grupy Braci Kulasa powołano Tajną Organizację Wojskową Gryf Pomorski. 

Nazwa określała obszar działania organizacji, a także planowano zaistnienie na Pomorzu Szczecińskim oraz w Prusach Wschodnich. Zgodnie z deklaracją wskazano, że Gryf Pomorski” jest organizacją wojskową (…) Uznaje w pełni Polski Rząd na Obczyźnie oraz Wodza Naczelnego (…) Głównym celem (…) jest wyzwolenie Ojczyzny i Kościoła Katolickiego z niemieckiego brunatnego faszyzmu i sowieckiej czerwonej zarazy (…) Odrodzona Polska będzie sięgać po linię Odry i Nysy Łużyckiej (…)”.

 Szacuje się, że TOW Gryf Pomorski liczyła od 5 do 8 tys. uczestników, chociaż spotyka się szacunki wskazujące zdecydowanie większy udział Kaszubów w walce z Niemcami tj. nawet 19 tys.

Także pobyt w niemieckich obozach zagłady oraz na pracach przymusowych w Saksonii był "udziałem" części rodziny za czasu niemieckiej okupacji. Sprawa tylko częściowo rozwikłana, raczej w powijakach.

W 1946r. odbył się w Wejherowie I Kongres Kaszubski, na którym upomniano się o stanowiska w administracji dla autochtonów i o pomoc dla Słowińców, ale komuniści tak jak w całej Polsce okupowanej przez Sowietów zdominowali i te tereny.

Ale co wniosła sowiecka okupacja rękoma komunistycznej bezpieki i ich partii kierującej Dolnego Śląska, może archiwa pozwolą na więcej ...

 W opracowaniu wykorzystałem treści zawarte na niżej wymienionych stronach:

- www.pulswejherowa.pl
- www.strazgranicznabrzezno.cba.pl
- dialektologia.uw.edu.pl
- Magazyn Kaszuby
- Wikipedia