1 Batalion Oddziałów Wojskowych Pogotowia Powstańczego Socjalistów istniał na Mokotowie od listopada 1939 do sierpnia 1944. W ramach akcji scaleniowej z Armią Krajową został włączony w 1942 w skład 2 Rejonu Obwodu Mokotów AK. 1 sierpnia 1944r. 1 Batalion OW PPS stanowił I Zgrupowanie 2 Rejonu Obwodu Mokotów dla Sielc i Siekierek pod dowództwem kpt. Ryszarda Leona Degórskiego ps. Brzoza, Misjonarz.
Batalion liczył 375 żołnierzy, w tym 75 uzbrojonych i uczestniczył w walkach na Sielcach, gdzie został rozbity. Część żołnierzy weszła następnie w skład oddziałów Pułku AK Baszta.
Skład batalionu OW PPS wyglądał następująco:dowódca ppor. Wacław Kossowicz ps. Jarząbek,
zastępca ppor. Alfred Welman ps. Kos,
szef plut. pchor. Wacław Sakson ps. Roman Sokół,
Oddziały
1 kompania, dowódca ppor. Wiktor Wiszniewski ps. Krokodyl,
zastępca plut. pchor. Marian Zagożdżon ps. Józef,
szef, plut. pchor. Bolesław Żmigród ps. Suk,
- pluton 523 - plut. Franciszek Joński ps. Jastrząb,
- pluton 524 - sierż. Wojciech Frasz ps. Żaba,
- pluton 525 - sierż. Karol Sent ps. Andrzej,
2 kompania, dowódca ppor. Stefan Jabłoński ps. Jontek,
zastępca sierż. pchor. Mieczysław Barszczewski ps. Barta,
- pluton 526 - sierż. Kazimierz Szczawiński ps. Lach
- pluton 527 - sierż. Józef Lemańczyk ps. Sarna,
- pluton 558 - sierż. Mieczysław Puchniewski ps. Łapka.
Przy batalionie funkcjonowała 1 kompania Milicji PPS pod dowództwem sierż. Mariana Guza ps. Wajcha. Na Mokotowie w walkach wzięła udział 2 kompania licząca 120 żołnierzy.
W skład 2 kompanii wchodził m. in. pluton 526, który został skierowany do walk w Rejonie 4 Pole Mokotowskie oraz pluton 527, którego żołnierze zbierali się częściowo na punkcie alarmowym w mieszkaniu Trzecińskiego przy ul. Rozbrat 22 pod dowództwem st. sierż Józefa Lemańczyka ps. Mucha.
Część żołnierzy tego plutonu opuściła lokal po godz. 17 i nie zdołała dotarzeć na Sielce na miejsce koncentracji batalionu.
Pluton 526 był tuż przed wybuchem Powstania został skierowany do zdobywania budynku SGGW i zebrał się przy ul. Chełmskiej. W nocy z 1 na 2 sierpnia grupa uzbrojonych żołnierzy plutonu przyłączył się do kompanii O3 por. ps. Ludwika Batalionu Olza Pułku Baszta i brał udział m. in. w zdobyciu szkoły na ul. Woronicza. Grupa ok. 18 nieuzbrojonych żołnierzy zgromadziła się w sierocińcu przy ul. Rakowieckiej, skąd została zabrana z ludnością cywilną do obozu w Stauferkaserne. Część żołnierzy plutonu zgromadzona przy ul. 6 Sierpnia wzięła udział w walkach w Śródmieściu-Południe w rejonie ul. 6 Sierpnia i Piusa XI.
Pluton 527 wraz z dowódcą 1 Batalionu OW PPS ppor. Wacławem Kossowiczem ps. Jarząbek wziął udział w walkach o zakłady Bruhn-Werke przy ul. Belwederskiej 14. Po jego rozproszeniu, oddział z ppor. Jarząbkiem przedostał się na Górny Mokotów, gdzie część żołnierzy weszła do tworzonej kompanii saperów Pułku Baszta jako 1 pluton, a część została oddelegowana do dyspozycji dowódcy pułku ppłk. Stanisława Kamińskiego ps. Daniel.
Plutony 1 kompanii zostały odcięte w Śródmieściu, z których jeden uczestniczył w zdobyciu Poczty Głównej i wszedł w skład jej obsady, a dwa pozostałe weszły w skład Batalionu Miłosz w Śródmieściu Południowym.
- trzy kompanie bataliony Bałtyk uderzyły na gmach Rękodzielniczej Szkoły Żeńskiej przy ul. Narbutta broniony przez oddział 300−400 żołnierzy SS. Atak zakończył się niepowodzeniem,
- kompania Bałtyk zdobyła budynek szkoły powszechnej przy ul. Różanej i wsparła natarcie batalionu Bałtyk, które się załamało,
- kompania Olza 3 w sile 120 żołnierzy uderzyła na budynek przy ulicy Willowej, broniony przez 50 żandarmów oraz na domy Wedla przy ul. Puławskiej bronione przez 120 osobowy oddział gestapo. Atak zakończył się niepowodzeniem,
- kompania Olza 1 uderzyła na Fort Mokotowski przy ul. Racławickiej obsadzony przez 450 Niemców ponosząc 80% strat w ludziach. Rannych powstańców Niemcy dobijali, a wziętych do niewoli rozstrzeliwani,
- kompania Olza 2 nie podjęła ataku na szkołę przy ul. Woronicza, bronioną przez oddział SS w sile ok. 100 ludzi ze względu na spóźnioną koncentrację, Do zadania skierowano 1 pluton kompanii B 1, który po ciężkich stratach wycofał się.
- batalion Karpaty w celu opanowania południowej części Górnego Mokotowa prowadziły natarcie kompaniami: K 1, K 2, K 3. Natarcie było skierowane na tor Wyścigów Konnych na Służewcu obsadzony przez oddział SS, żołnierzy RONA i stacjonujących lotników – razem ok. 800 żołnierzy. Przewaga Niemców, duże straty i brak łączności były przyczyną że kompanie wycofały się do Lasów Kabackich.
Tego dnia pułk miał straty sięgające ok. 15% zabitych i rannych. W sytuacji, kiedy pozostałe obsady Rejonów opuściły Mokotów pod osłoną nocy, ppłk Daniel ściągnął swoje siły i utworzył czworobok wokół Szpitala SS Elżbietanek.
2 sierpnia powstańcy odparli niemieckie natarcie i przeszli do kontrataku zdobywając budynek szkoły na Woronicza 8, a w nim sporo broni i zaopatrzenia. Zajęty przez powstańców teren został nazwany Twierdzą Mokotów poszerzaną z każdym dniem, która broniła Warszawę od południa.
W nocy z 3 na 4 sierpnia Komenda Obwodu opuściła Mokotów i przedarła się do Zalesia Górnego, a komendę objął ppłk Daniel do czasu mianowania Komendanta Obwodu ppłk Józefa Rokickiego ps. Karol.
W nocy z 18 na 19 sierpnia oddziały Baszta działając z grupą odsieczy ppłk. Mieczysława Sokołowskiego ps. Grzymała zaatakowały Niemców w Wilanowie. W walkach kompanie Krawiec 7 Rejonu VIII Obwodu AK, Gustaw złożona z powstańców IV Obwodu Ochota oraz Baszty K1 i K3 z grupkami żołnierzy innych oddziałów przebiły się na Sadybę i wzmocniły jej obsadę, którą kolejno wzmocnili powstańcy VI Obwodu Praga z Grochowa. Podczas tych walk poległ ppłk. Grzymała,
1 września Niemcy zdobyli Sadybę mordując powstańców i ludność cywilną, a część zesłano do obozów koncentracyjnych.
2 września część Powstańców wycofała się z Sadyby na Sielce, które stały się kolejnym obszarem walk i zostały zrównana z ziemią.
23 września Niemcy wprowadzając broń pancerną, artylerię i samoloty przystąpili do ofensywy na Górny Mokotów, spodziewając się, że zajmą go w ciągu dwóch dni.
25
września
powstańcy wycofali się na linię Parku
Dreszera, ranni
byli obydwaj
dowódcy pułków, straty wyniosły 300 zabitych i rannych. Ppłk
Karol zdecydował o
wycofaniu
części powstańców
kanałami do Śródmieścia-Południe, a
sam opuścił Mokotów
nocą z 26 na 27 września, przekazując komendę mjr. piechoty cc
Kazimierzowi Szternalowi
ps. Zryw,
który postanowił złożyć broń. 1200 powstańców poszło do
niewoli na
prawach
kombatantów w Dulagu
121 w Pruszkowie,
skąd zostali przewiezieni do obozów jenieckich w Niemczech. Po
kapitulacji Powstania Warszawskiego ze Śródmieścia poszło do
niewoli 600 mokotowskich powstańców pod dowództwem rannego
Daniela. 119
powstańców, którzy wyszli z kanałów po podpisaniu kapitulacji
Mokotowa, Niemcy rozstrzelali.
z Gochów z Kaszub ps. Wicher
walczący w OW PPS, Zgrupowanie Pułku AK Baszta,
w konspiracji od 1942r
