XVI Okręg Warszawski NZW Orzeł

   W 1945r. na terenie Północnego Mazowsza został na bazie struktur NOW, NSZ, lokalnych struktur poakowskich utworzony XVI Okręg Warszawski NZW o kryptonimie Orzeł, Mazowsze. Składał się on z siedmiu komend powiatowych, które obejmowały zasięgiem powiaty:
- przasnyski, - ciechanowski, - ostrołęcki, - makowski, - części łomżyńskiego i szczytnieńskiego.
    Do tzw.amnestii lutowej 1947r. ogłoszonej przez komunistów, którzy bezprawnie z pomocą Sowietów zawładnęli Polską po 1944r. dla żołnierzy Powstania Antykomunistycznego, XVI Okręg Warszawski NZW skupiał kilka tysięcy żołnierzy. Komendantami Okręgu kolejno byli:
- kpt. Zbigniew Kulesza ps. Młot do lutego 1947r.
- por. Jan Kozłowski ps. Las, Vis, do czerwca 1948r.
- chor. Witold Borucki ps. Babinicz, Dąb
Do lata 1949r.XVI Okręgowi NZW Orzeł podlegały patrole Pogotowia Akcji Specjalnej (PAS) liczące w różnych okresach od 50 do 200 żołnierzy dowodzone przez:
- st. sierż. Mieczysława Dziemiszkiewicza ps. Rój
- Witolda Boruckiego ps. Dąb
- Henryka Skoniecznego ps. Roman
- Henryka Pyska ps. Dąb II
- Edwarda Dobrzyńskiego ps. Orzyc
- Eugeniusza Lipińskiego ps. Mrówka
- Władysława Grudzińskiego ps. Pilot
- Stanisława Suchotniaka ps. Szary
- Wacława Mówińskiego ps. Szczygieł

W nocy z 1/2 maj 1945r. oddziały NSZ pod dowództwem por. Romana Dziemieszkiewicza ps. Pogoda rozbity w Krasnosielcu areszt UB Maków Mazowiecki, z którego tych którzy przeżyli przesłuchania wywożono na Syberię. Oddział NSZ w sile 60 żołnierzy podjął działania z rozkazu szefa sztabu Okręgu NSZ kpt. Stanisława Borodzicza ps. Wara. Oddziały wkroczyły do miasta z trzech stron, zabezpieczając drogi wylotowe z Krasnosielca w kierunku na Maków Mazowiecki, Przasnysz i Ostrołękę.
  Z aresztu UB uwolniono 42 żołnierzy AK i NSZ, w walce zginęło 9 funkcjonariuszy UB oraz żołnierz NSZ, p.por. Julian Przczółkowski ps. Myśliwiec niosąc wolność maltretowanym przez oprawców z UB
   W akcji tej kpr. Bolesław Częścik ps. Orlik uwalniał również swojego ojca Józefa, który z powodu znęcania się UB nie był w stanie rozpoznać syna, po czym zmarł pół roku później, pochowany w tajemnicy na cmentarzu w Krasnosielcu.
   Partole PAS NZW prowadziły bezpardonową walkę z komunistycznym reżimem, likwidując działających ze szczególną szkodą funkcjonariuszy sowieckiej agentury UB oraz MO. Pomimo ujawnienia się pierwszego Komendanta Okręgu kpt. Zbigniewa Kuleszy ps. Młot większość żołnierzy Okręgu NZW pozostała w konspiracji.

   10 kwietnia 1948r. Patrol PAS sierż. Witolda Boruckiego ps. Dąb z Komendy Powiatu Mściciel przeprowadził zasadzkę na funkcjonariuszy UB Maków Mazowiecki. W trakcie akcji zabito por. Henryka Kozłowskiego oraz referenta gminnego Władysława Cychowskiego ps. Ciok, trzeci ubowiec ranny zdołał uciec. Zdobyto listę konfidentów UB z gminy Sypniewo powiatu makowskiego i pistolety. W nienaruszonej strukturze XVI Okręg Warszawski NZW Orzeł funkcjonował 3 lata.
  25 czerwca 1948r. policja polityczna UB w okupowanej przez Sowietów Polsce zlokalizowała sztab XVI Okręgu NZW pod kierownictwem por. Józefa Kozłowskiego ps. Las. Przeciw 15 osobowemu oddziałowi osłonowemu NZW uczestniczyło ponad 50 plutonów 1 i  2 Brygady KBW liczące ponad 1500 funkcjonariuszy. W trakcie trwającej kilka godzin walce polegli następujący żołnierze osłony sztabu Okręgu: ps. Tur, ps. Bohun, ps. Das?, ps. Wiatr, natomiast aresztowano:
- por Jana Kozłowskiego ps. Las, - Komendanta Okręgu (zamordowany 12 sierpnia 1949r. przy ul. Rakowieckiej w Warszawie)
- st. sierż Piotra Macuka ps. Sęp - Zastępcę Komendanta Okręgu (zamordowany 12 sierpnia 1949r. przy ul. Rakowieckiej w Warszawie)
- sierż. Bolesława Szyszko ps. Klon - szef sztabu Okręgu (zamordowany 12 sierpnia 1949r. przy ul. Rakowieckiej w Warszawie)
- ppor Czesława Kanię ps. Witold - szefa pionu propagandy Okręgu (zamordowany 12 sierpnia 1949r. przy ul. Rakowieckiej w Warszawie)
- Henryk Tkaczyk ps. Sęk - sekretarza Komendanta Okręgu
-  ps. Buber, ps. Ster, ps. Sokół, ps. Lew - żołnierze osłony Komendanta Okręgu
- żony Komendanta Okręgu oraz szef sztabu Okręgu.
    Po rozbiciu Komendy Okręgu dalszą działalność w jego ramach o kryptonimie Tęcza kontynuował chor. Witold Borucki ps. Babinicz, który 19 sierpnia 1949r. poległ w walce z grupą operacyjną KBW, UB pod wsią Amelino w powiecie Maków Mazowiecki.

     2 marca 1949r. w rejonie miejscowości Gostkowo w powiecie przasnyskim grupa operacyjną KBW licząca ok. 1000 żołnierzy zlikwidowała ośmioosobowy patrol Edwarda Dobrzyńskiego ps. Orzyc. O determinacji i woli partyzantów świadczy fakt iż czterech  wybrało śmierć w płomieniach niż poddanie się komunistycznemu KBW.
    Pozostałe struktury XVI Okręgu NZW z powiatów Ciechanów, Pułtusk, Maków Mazowiecki, Przasnysz skupił pod swoim dowództwem st. sierż Mieczysława Dziemieszkiewicza ps. Rój.
     W latach 1948/49 podlegało jemu kilka samodzielnych patroli bojowych dowodzonych m.in. przez:
- Ildefonsa Żbikowskiego ps. Tygrys
- Władysława Grudzińskiego ps. Pilot
- Stanisława Kakowskiego ps. Kazimierczak
liczących łącznie ok. 40 żołnierzy.
   Pierwsze straty oddziały poniosły w ramach Operacji P (rozpracowanie agenturalne UB) 12 lipca 1948r w walce z UB polegli NN ps.Orzeł oraz ps. Lew, w sierpniu oraz listopadzie w kolejnych walkach otoczeni zginęli śmiercią samobójczą żołnierz ps. Kmicic oraz Józef Maruszewski ps. Sęp.
     25 lutego 1950r. w skutek donosu otoczony został przez grupę operacyjną  UB i KBW patrol Ildefonsa Żbikowskiego ps. Tygrys, z którym polegli Józef Niski ps. Brzoza, Henryk Niedziałkowski ps. Huragan, Władysław Bukowski ps. Zapora.
   23 czerwca 1950r. podczas obławy, w której uczestniczyło 500 żołnierzy, 25 samochodów, 9 psów tropiących oraz samoloty w miejscowości Popowo Borowe w powiecie pułtuskim poległ patrol pod dowództwem Władysława Grudzińskiego ps. Pilota wraz z podkomendnymi Czesławem Wilskim ps. Brzoza, Hieronimem Żbikowskim ps. Gwiazda, Kazimierzem Chrzanowskim ps. Wilkiem.  
    13 kwietnia 1951r. w kolonii Szyszki w powiecie pułtuskim w obławie MO, UB i KBW, w której uczestniczyło ok 270 żołnierzy KBW, zginął dwuosobowy patrol NSZ sierż. Mieczysława Dziemieszkiewicza ps. Rój oraz Bronisław Gniazdowski ps. Mazur.  Patrol przebywał w gospodarstwie Burkackich we wsi Szyszki (gm. Kozłowo, pow. pułtuski).
    14 października 1951 r. we wsi Kadzielnia w powiecie przasnyskim został zlikwidowany trzyosobowy pododdział Stanisława Kakowskiego ps. Kazimiercza.
    17 kwietnia 1952 r.został zlikwidowany przez grupę operacyjną UB i KBW patrol Komendanta Powiatu NZW Kolno Hieronima Rogińskiego ps. Róg. Ocaleli z obławy żołnierze dalej prowadzili działalność w kilkuosobowych zespołach.

    5 lipca 1953r. grupa operacyjna KBW licząca 1300 żołnierzy otoczyła ostatnią na Mazowszu Północnym w miejscowości Niedziałki grupę pod dowództwem por. Wacława Grabowskiego ps. Puszczyka, która od jesieni 1951r. nie prowadził już żadnych akcji dywersyjnych. W wyniku półtoragodzinnej walki poległ por. Wacław Grabowski ps. Puszczyk oraz jego żołnierze: Henryk Barwiński ps. August, Feliks Gutowski ps. Gutek, Lucjan Krępski ps. Jastrząb, Piotr Suwiński ps. Stanisław, Antoni Tomczak ps. Malutki, Kazimierz Żmijewski ps. Jan.
    11 listopada 1953r. w miejscowości Dudy Puszczańskie grupa operacyjna UB zlikwidowała patrol Stanisława Grajko ps. Mazur.
    15 sierpnia 1955r. grupa UB zlikwidowała ostatnią grup zbrojną XVI Okręgu Warszawskiego NZW Orzeł, w potyczce poległ Jan Rogiński

artykuły powiązane:
Narodowe Zjednoczenie Wojskowe - jedna z największych organizacji antykomunistycznych
Historia Roja, czyli w ziemi lepiej słychać 

Źródło:
http://www.11go.pl
www.depot.ceon.pl
http://ipn.gov.pl
http://wilczetropy.ipn.gov.pl/