Naczelny Wódz Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie gen. Kazimierz Sosnkowski oraz dowódca AK gen. Tadeusz Komorowski ps. Bór zakładali, że nie zostaną nawiązane stosunki dyplomatyczne z Sowietami, zatem również, że stosunek Sowietów do ujawniających się podczas Akcji Burza oddziałów Polskiego Państwa Podziemnego będzie wrogi.Pod koniec 1943r. przewidzieli konieczność utworzenia tajnej organizacji zwanej Niepodległość w skrócie NIE. Na Komendanta Obszaru III Południowo - Wschodniego wyznaczono ppłk. dypl. Feliksa Jansona, ówczesnego Szefa Sztabu Komendy Obszaru Lwów AK, który nie ujawnił się podczas Akcji Burza, a po objęciu kierownictwa Obszarem AK - NIE przyjął ps. Rajgras. Od komendantów okręgów, inspektoratów, obwodów i szefów komórek odebrano przysięgę, której tekst brzmiał:
„Bogu i Polsce przysięgam walkę z wrogiem na zwycięstwo lub śmierć.
Będę karnym i posłusznym przełożonym, będę ofiarny i koleżeński, tajemnic dochowam”.
„Przyjmuję Cię w szeregi »Nie«, za niedotrzymanie przysięgi śmierć”.
Pod koniec 1943r. Obszar Lwów AK liczył ok. 30 tys. żołnierzy. Po aresztowaniu w nocy z 2 na 3 sierpnia 1944r. zaproszonych na rozmowy do Żytomierza oficerów kierownictwa Komendy Obszaru Lwów AK:- płk/gen. Władysława Filipkowskiego - komendant Obszaru
- płk Franciszka Studzińskiego - komendant Okręgu AK Tarnopol (od 30 czerwca 1944 z-ca komendanta Obszaru Południowo-Wschodniego)
- ppłk dypl. Stefana Czerwińskiego - komendant Okręgu AK Lwów, wyznaczony na dowódcę 5 Dywizji Piechoty AK
- ppłk dypl. Henryka Pohoskiego - szefa Wywiadu
- ppor. Zygmunt Łanowski po. adiutanta komendanta Obszaru
ppłk Janson wydał rozkazy likwidujące strukturę Komendy Obszaru AK.
Komendę Okręgu Lwów NIE po wyjeździe do Żytomierza ppłk dypl. Stefan Czerwińskiego objął dotychczasowy zastępca ppłk Franciszek Rekucki ps. Bak przyjmując ps. Topór, a Szefem Sztabu został mjr dypl. Bolesław Tomaszewski ps. Warta. Obaj znani Smierszowi (kontrwywiad sowiecki) po uzgodnieniu z ppłk. Jansonem wyjechali pod koniec sierpnia 1944r. na Rzeszowszczyznę, przenosząc tam ośrodek dowodzenia oddziałami leśnymi Okręgu AK.Komenda Okręgu Stanisławów NIE działała do aresztowań w lutym 1945r. pod Komendantem kpt. doc. dr inż. Władysławem Hermanem ps. Globus, Kudak oraz Inspektoraty Stryj, Kołomyja z najsilniejszym Drohobycz, a zwłaszcza Obwód Sambor.
Działająca w ramach NIE, Narodowa Organizacja Wojskowa (NOW) posiadała autonomię, a jej Komendant Okręgu Małopolska Wschodnia NOW, por. inż. Bernard Grzywacz ps. Marek pełnił zarazem funkcję kierownika referatu w sztabie Okręgu Lwów NIE. Sztab Komendy Okręgu NOW został rozbity w końcu maja 1943r. Aresztowania uniknął tylko kierownik propagandy mgr Zbigniew Nowosad, który po Akcji Burza wyjechał do Jarosławia celem nawiązania kontaktu z centralnym kierownictwem Stronnictwa Narodowego i NOW. Jego miejsce zajął Jerzy Wojdyła ps. Górniak uruchomiając organ prasowy SN - NOW Słowo Polskie, satyryczny Sowizdrzał, a na początku 1945r. Żołnierza Wielkiej Polski.
W końcu stycznia 1945r. grupa żołnierzy Narodowej Organizacji Wojskowej por. B. Grzywacza przeprowadziła akcję na sklep we Lwowie, ale wśród uczestników był agent NKWD i wszyscy zostali aresztowani. Na początku marca 1945r. obława sowiecka otoczyła oddział leśny NOW pod Brzozdowcami na południe od Lwowa. W walce zginęli niemal wszyscy, dwóch ujęto i tylko jeden żołnierz zdołał uniknąć aresztowania.
Żołnierze z Okręgu XIV Południowo-Wschodniego NSZ w maju 1943r. w większości przeszli do AK, a działalność pozostałych oraz losy dowódcy por. mjr NSZ Wojciecha Stefankiewicza ps. Gromski są nieznane.
We Lwowie pod drugą okupacją sowiecką działał Konwent Organizacji Niepodległościowych (KON) ppłk. dypl. Jana Sokołowskiego ps. Trzaska pozostający poza strukturami NIE. Sokołowski szybko opuścił Lwów, a grupa wydawała do połowy 1945r. Komunikat, redagowany przez Jadwigę Tokarzewską ps. Teresę. Od wkroczenia Sowietów na teren Małopolski Wschodniej Smiersz i NKWD przy pomocy agentur tropili żołnierzy AK - NIE, których po krótkich procesach wywożono do obozów w głąb ZSSR.Od 31 lipca 1944r. do końca 1945r. kontrwywiad aresztował ok. 130 oficerów i szeregowych AK - NIE we Lwowie, którzy byli osadzeni m.in. w Charkowie, Riazaniu, Diagilewie. We Lwowie z tej grupy udało się uciec ppłk. Pohoskiemu i kpt. Sotirovićowi ps. Draża, z-cy dowódcy 14 pułku ułanów AK.
Część żołnierzy lwowskich ujętych na Rzeszowszczyźnie osadzono w Borowiczach i Stalinogorsku. Od 31 lipca 1944r. aż do końca 1948r. trwały aresztowania żołnierzy AK -
NIE na całym terenie Obszaru III prowadzone przez NKWD. Dalsze aresztowania żołnierzy AK - NIE z Obszaru III trwały po ich
powrocie do Polski, przy czym niektórych przekazywano sowietom. Aresztowani byli sądzeni w grupach przez Wojenne Trybunały NKWD głównie we Lwowie, Drohobyczu i Czortkowie.W styczniu 1945r. we Lwowie, a wcześniej w pow. drohobyckim, samborskim i gródeckim NKWD przeprowadziło masowe aresztowania w ramach przeglądu politycznej lojalności osób, które przeżyły okupację niemiecką. Kilka tysięcy osób wywieziono do obozu sprawdzająco - filtrującego w Krasnodonie, a aresztowanych poza Lwowem do Kamieńska i Szacht w Donbasie.
Ciężka praca w prymitywnych, mokrych kopalniach węgla
kamiennego przy prowadzonych śledztwach spowodowała w ciągu pół roku
śmierć z chorób, w wypadkach ok. 20%, czyli tyle ile umierało procentowo w łagrach w ciągu 10 lat. 21 stycznia 1945r. odbył się we Lwowie pierwszy proces dwudziestu członków Okręgowej Delegatury Rządu, 20 sierpnia 1945r. odbył się proces kilkunastu żołnierzy Kedywu Okręgu Lwów.
W lutym 1945r. został aresztowany ppłk Feliks Janson Komendant Obszaru NIE, którego miejsce zajął ppłk Jan Władysław Władyka.
W dniach 20 - 23 sierpnia sądzono 40 żołnierzy samborskiej AK, a 22 września 30 żołnierzy aresztowanych w związku z wykryciem radiostacji Komendy Obszaru w czerwcu 1945r. pod Lwowem.
Od połowy maja 1945r. prokuratorzy sowieccy prowadzili rozmowy mające na celu wyselekcjonowanie spośród oskarżonych o udział w AK świadków w procesie „szesnastu" z gen. Leopoldem Okulickim.
25 maja 1945r. kilkanaście osób przewieziono do Moskwy, celem przygotowania do składania zeznań. Za niskie wyroki zgodzili się zeznawać wg sowieckiego scenariusza:
- ppłk Feliks Janson skazany na 5 lat
- kpt. W Herman oraz Komendant Inspektoratu Stryj skazany na3 lata, zwolniony po roku .
- kpt. Zdzisław Kuźmiński (Pacak) skazany na 3 lata, zwolniony po roku .
Ci, którzy odmówili narzuconych im ról, otrzymali aż do kary śmierci jak por. Grzywacz.
Skazani byli przed wywiezieniem do obozów przetrzymywani we Lwowie w obozie przejściowym przy ul. Pełtewnej. 14 listopada 1945r. doszło do ucieczki z obozu przejściowego 16 - 18 przypadkowych więźniów, a trzy dni potem dodatkowo trzech.
Źródło:
http://www.lwow.home.pl/
https://histmag.org/
https://pl.wikipedia.org/
Pamięć i Sprawiedliwość 1/2, 157-177.
"Ostatni kapitanowie": epilog Komendy Obszaru Lwowskiego "Nie" ewakuowanej na ziemie zachodnie Polski.
