18 lipca 1944r. niemieckie władze administracyjne oraz Ukraińska Policja opuściły Lwów. 19 lipca miasto opuścił Wermaht, ale w rejonie miasta pojawiło się kilka wycofujących się dywizji niemieckich. 21 lipca wieczorem w pobliżu Lwowa pojawili się pierwsi zwiadowcy sowieccy.22 lipca rano od strony południowo-wschodniej na Lwów ul. Zieloną na Łyczakowie w kierunku centrum rozpoczęły się walki uliczne z udziałem czołgów i artylerii sowieckiej 29 brygada zmotoryzowana 10 korpusu 4 Armii Pancernej. Wobec braku piechoty do walk w mieście, przyjęta została pomoc oddziałów AK liczących ok. 4500 żołnierzy.
Niemiecka piechota cofnęły się do miasta, a w ślad za nią weszły patrole sowieckie. W walkach wziął udział 14 pułk ułanów Jazłowieckch AK, którego oddziały pierwsze ostrzelały wycofujących się Niemców wzdłuż ul. Zielonej i Łyczakowskiej.
23 lipca czołgi brygad 10 Korpusu Pancernego ruszyły do natarcia trzema klinami na:
- południową część miasta, opuszczoną przez Niemców, wzdłuż torów kolejowych z Persenkówki do ul. Stryjskiej
- w kierunku Śródmieścia od strony Łyczakowa ulicami Pijarów i Piekarską do ul. Czarnieckiego
- w kierunku Śródmieścia ul. Zieloną, Piłsudskiego dotarł po południu do Rynku.
Na obronne pozycje niemieckie w rejonie Pasiek natarli żołnierze 3 szwadronu 14 pułku ułanów AK Osy wspierani przez sowieckie samochody pancerne. Niemcy zostali wyparci z całego górnego Łyczakowa, a wojska sowieckie, które nadeszły od Starego Sioła otwarły ponownie drogę do Lwowa.
26 lipca doszło do spotkania płk. Władysława i oficerów AK z gen. Iwanowem, podczas którego uzgodniono organizację 5 Dywizji Piechoty AK Dzieci Lwowskich celem wykorzystania jej do dalszych walk. W nocy z 26 na 27 lipca wszystkie cztery szwadrony obsadzały linię Pasiek, gotowe do odparcia prób przedzierania się Niemców naciskanych od wschodu przez 38 Armię sowiecką. W nocy z 27 na 28 lipca już bez udziału AK, nastąpiło całkowite oczyszczenie miasta z Niemców, przez zajęcie Kortumowej Góry, gdzie znajdowała się artyleria niemiecka.
28 lipca zostały rozwiązane we Lwowie oddziały AK i złożyły broń w miejscach, gdzie kwaterowały w czasie Burzy. Żołnierze i dowódcy oddziałów rozeszli się do domów, ale utrzymywano łączność konspiracyjną i kontakty. W nocy z 28 na 29 lipca, na prośbę płk. Władysława Filipkowskiego odbyło się posiedzenie pod przewodnictwem Adama Ostrowskiego Delegata Rządu RP na którym Rada aprobowała projekt udania się płk. Filipkowskiego do Żytomierza na rozmowy z gen. Żymierskim ( zdegradowany gen. II RP za nadużycia finansowe przy dostawach dla armii ).
W nocy z 2 na 3 sierpnia wszyscy przybyli ze Lwowa oficerowie AK zostali aresztowani i przewiezieni ciężarówką do więzienia NKWD w Kijowie, skąd do kontrrazwiedki 1 Fontu Ukraińskiego, kolejno z powrotem przez Lwów przewieziono do osady leśnej pod Rawą Ruską, gdzie w budynku szkolnym mieściło się prowizoryczne więzienie, następnie samolotem do więzienia w Charkowie.
W budynku Komendy AK przy ul. Kochanowskiego nadal pełniono utrzymano uzbrojoną wartę, gdzie spotykali się członkowie sztabów, dowódcy oddziałów, żołnierze i interesanci. W sąsiedztwie, przy ul. Rybackiej 5 kwaterowało kierownictwo kontrwywiadu Obszaru AK, które przekazywało informacje, dotyczące agentów gestapo z terenu Lwowa.
Na życzenie Sowietów mjr Stasiewicz zwołał na 21 odprawę dla komendantów dzielnic, ich zastępców, dowódców kompanii i zgrupowań w kwaterze Komendy AK przy ul. Kochanowskiego, na którą miała przybyć gen. Iwanow. Przed 21 przybył oficer sowiecki z informacją, że gen. Iwanow jest zajęty i zaprasza na odprawę do siebie. Wszystkich przewieziono do dawnego pałacu Biesiadeckich przy ul. Batorego. W podłużnej sali na piętrze oczekiwało 30 sowieckich oficerów. W oczekiwaniu na rozpoczęcie narady toczyły się dwujęzyczne uprzejme rozmowy. Po kilku minutach na salę wszedł pułkownik i poprosił o zajęcie miejsca wg starszeństwa. Po złożeniu meldunku przez mjr Stasiewicza pułkownik wyjął z biurka dwa pistolety krzyknął ręce do góry, oficerowie sowieccy chwycili oficerów AK za ręce, równocześnie pootwierały się drzwi i wbiegli na salę uzbrojeni żołnierze. Następnie sprowadzono wszystkich do sutereny, po czym wyprowadzono na dziedziniec, załadowano na samochód ciężarowy i przewieziono do więzienia przy ul. Łąckiego. Przez kilka godzin przebywali w jednej celi, potem rozprowadzono ich po różnych celach budynku wewnętrznego, w którego piwnicach gestapo miało cele śmierci. W czasie tej odprawy zostali aresztowani:
- mjr dypl. Leon Bazała ps. Strwiąż, cichociemny, lekarz - zastępca szefa sanitarnego Komendy Obszaru (od marca 1948r. na stanowisku naczelnego lekarza uzdrowisk Świeradów Zdrój, Czerniawa Zdrój, Sanatorium PKP Szczawno Zdrój)
- kpt. Karol Borkowiec ps. Zen - komendant Dzielnicy Południowej
- kpt. Andrzej Chołoniewski ps. Łodyga - dowódca oddziałów leśnych 14 p. ułanów AK
- ppor. Władysław Cudak ps. Gojba - referent WSOP Dzielnicy Wschodniej
- ks. Władysłwa Kiernicki ps. Dziunio - kierownik łączności konspiracyjnej Komendy Okręgu Lwów
- por. Stanisław Łatkowski ps. Poraj - oficer informacyjny Dzielnicy Wschodniej
- inż. Edward Pawluk ps. Profesor - kierownik kolportażu BIP Komendy Okręgu Lwów
- por. Jan Podhaniuk ps. Ludwik -Komendant I Rejonu Dzielnicy Południowej
- kpt. Edward Sidorowicz ps. Burak - komendant Dzielnicy Śródmieście
- kpt. Dragan Sotirovic ps. Draża - zastępca dowódcy oddziałów leśnych 14 p. uł. AK
- ppor. Franciszek Specylak ps. Rapier - adiutant i oficer organizacyjny komendy Dzielnicy Południowej
- por. Stanisław Sypniewicz ( Mieczysław Laskowski) ps. Mieczysław - kierownik legalizacji Okręgu Lwów
- por. inż. Stanisław Turowicz ps. Roch – szef łączności operacyjnej Komendy Okręgu Lwów
- ppor. Bolesław Wójtowicz ps. Damian - komendant III Rejonu Dzielnicy Południowej
- Krystyna Wójcik (Paulina Stachorówna) ps. Lila - kierownik kancelarii Komendy Okręgu Lwów.
1 sierpnia mjr Stasiewicza, kpt. Sotirovića i Krystynę Wójcik przewieziono z więzienia przy ul. Łąckiego do aresztu przy kontrrazwiedce przy ul. Ponińskiego w willi Uwiery, a przy ul. Kochanowskiego 27 zorganizowano kocioł. 1 sierpnia zatrzymano 40 osób prowadząc na miejscu przesłuchania. Do więzienia na Łąckiego przewieziono m.in.:
- Maria Bochenek ps. Grażyna – dowódca patrolu wydziału łączności operacyjnej Komendy Okręgu
- Helena Terlecka ps. Niwa - komórka kolportażu BIP Okręgu Lwów,
- Kazimierz Arcimowicz - wywiad więzienny
- ppor. Mieczysław Dawidowicz ps. Szczapa - oficer Komendy Okręgu Lwów
- Jerzy Habela ps. Konrad - kierownik poczty wewnętrznej kontrwywiadu Komendy Obszaru.
Lwowskie oddziały Zgrupowania Zachodniego kpt. Witolda Szredzkiego ps. Sulima, po wykonaniu zadań, ruszyły na pomoc powstańczej Warszawie. Część oddziałów została otoczona, rozbrojona, a oficerowie aresztowani przez oddziały sowieckie. Jednym z tych oddziałów była 6 kompania 26 pp AK, dowodzona przez kpt. Stefana Zakrzewskiego (Zenon Kubski) ps. Lech. Kompania została zatrzymana w Rudniku nad Sanem 18 sierpnia. Wraz z kpt. Lechem byli aresztowani:- por. Walerian Proszowski - Józef - zastępca
- ppor. Józef Wyrobek (Tadeusz Guzik) ps. Uzda - dowódca I plutonu
- chor. Adam Ekiert ps. Pogarda - dowódca 1 kompanii samborskiej.
W Śródmieściu zaplanowano siedzibę płk. Wł. Filipkowskiego Komendanta Obszaru AK uprawnionego do występowania jako generał brygady oraz dowództwa 5 Dywizji Piechoty AK. 22 lipca zajęto budynek przy ul. Kochanowskiego 27 ponieważ rejon Politechniki był zajęty przez Niemców. 6 plutonów zajęło rejon Poczty Głównej do placu Mariackiego. Pierwsze walki toczono przy ul. Piekarskiej i wspólnie z nacierającymi od ul. Czarnieckiego Sowietami zaatakowano gniazda karabinów na ul. Podwale. Podjęto walkę w Ogrodzie Jezuickim. W rejonie Teatru na rogu ul. Żółkiewskiej wspólnie z Sowietami zlikwidowano gniazdo karabinów. Pluton podchor. Stanisława Ropuszyńskiego 19 pp AK, w tym m.in. Franciszek Maurer Franciszek Maure (architekt zm. Gliwice) ps. Zyndram, Franciszek Orzechowski ps. Oksza oraz Ryszard Orzechowski ps. Jan przedostali się do Ratusza i wywiesili flagi polską, amerykańską, angielską, sowiecką. Kolejni żołnierze wywiesili flagę na Gmachu Sprechera przy ul. Akademickiej, gdzie mieściła się Komenda Śródmieścia oraz na zdobytej Politechnice.
Dzielnicę Wschodnią zabezpieczało przed Ukraińcami 28 plutonów i 2 szwadrony 14 pułku ułanów łącznie 1030 żołnierzy.
Dzielnicę Zachodnią i Główny Dworzec kolejowy zabezpieczało ok. 1200 żołnierzy kpt. Jana Kozika ps. Karski Komendanta Dzielnicy. 22 lipca początkowo opanowano niemal całą dzielnicę. Niemcy byli tu na północ oraz na południowo-zachodnich peryferiach. 24 lipca oddziały AK próbowały atakować Kortumową Górę, ale atak się załamał. 25 lipca oddziały niemieckie, wycofując się z północno-zachodnich przedmieść na południe wyparły oddziały AK z Sygniówki i Lewandówki. Na Lewandówce siły II rejonu por. Janiaka ps. Michała okrążone w szkole poniosły straty i uległy rozproszeniu. Stuację szybko opanowano i dowództwo na południowo-zachodnim odcinku ul. Gródeckiej objął kpt. Karski, przekazując je następnie kpt. Janowi Karolowi Osiowskiemu. Przez 2 dni wyparcia Niemców ze Lwowa, przy wsparciu czołgów radzieckich utrzymano rejon.
Dzielnica Południowa w trzech rejonach zorganizowała 11 plutonów 40 pp AK kpt. Borkowca ps. Zen Komendanta Dzielnicy, dowódcy Zgrupowania Południe liczącego 540 żołnierzy. Walki ominęły tę część miasta, ponieważ Niemcy wycofali się, a zajętej Cytadeli po odkryto magazyn broni. 1 odwód 5 DP zajął rejon Komendy Okręgu w sile ok. 150 żołnierzy 4 plutonów 19 pp AK. Po zajęciu Politechniki zorganizowano tam szpital. Drugi odwód 5 DP liczący 200 żołnierzy wywiadu i kontrwywiadu 4 plutony 19 pp por. Borodeja ps. Lis obsadził rejon przyległy do ul. Długosza pozostając w dyspozycji. Oddziały obserwowały bliskie skupiska ludności ukraińskiej, a wydzielony pluton wziął udział w odparciu niemieckiego kontrataku w rejonie rogatki Gródeckiej.
Dzielnica Północna była do końca silnie broniona przez Niemców. Oddziały AK trzech rejonów dzielnicy w sile 19 plutonów liczyły 738 żołnierzy kpt. Mariana Jędrzejowskiego ps. Ara Komendanta Dzielnicy. Jeden z plutonów por. Zbigniewa Borzysławskiego opanował teren Gazowni Miejskiej, wziął do niewoli załogę niemiecką i odparł kilka kontrataków Niemców. Współpraca AK z Armią Czerwoną zakończyła się aresztowaniem ich dowódców, oficerów oraz żołnierzy. Ok. 700 żołnierzy AK zginęło podczas walkach o wyzwolenie Lwowa, a miejsce ich pochówku jest nieznane. Ponad 2000 żołnierzy zostało skazanych i uwięzionych w sowieckich łagrach.
Źródło:
https://pl.wikipedia.org/
