Z krwi jestem Ormianinem, z duszy i przekonań Polakiem . . . wraz z krwią matki wyssałem nienawiść do Związku Radzieckiego

piątek, 18 kwietnia 2014

Z krwi jestem Ormianinem, z duszy i przekonań Polakiem . . . wraz z krwią matki wyssałem nienawiść do Związku Radzieckiego

  Tumanowicz Walerian Józef ps. Jagra, Jagodziński, z pochodzenia Ormianin, legionista, oficer WP, KOP, SZP-ZWZ-AK, DSZ, Zrzeszenia WiN.
   Urodzony 1 marca 1894r. w Rusbanilii na Bukowinie jako syn Issaka i Marii z d. Petrowicz. Rozpoczęte gimnazjum w Czerniowcach kończył w Wiedniu, gdzie zdał maturę.
   W 1914r. wstąpił do Legionów Polskich, gdzie służył w 3 pułku piechoty Legionów, brąc udział m.in w bitwach pod Rafajłową, Kostiuchnówką starciach pod Rarańczą i Kaniowem. W 1918r. został oficerem służby stałej WP i następie walczył w szeregach 3. pp Legionów w wojnie polsko - ukraińskiej w 1919r. oraz w wojnie polsko - bolszewickiej w 1920r.
   Po wojnie ukończył studia na Akademii Handlowej we Lwowie oraz szkołę oficerską. Kolejno służył w Wilnie, Rykontach, Trokach i Białymstoku. Ze starszeństwem 1 lipca 1925r. został awansowany na stopień kapitana, od 1932r. służył w Korpusie Ochrony Pogranicza. Przed wybuchem II wojny światowej został awansowany na stopień majora.We wrześniu 1939r. dowodził I batalionem 146 pp i walczył m.in. w bitwie pod Kutnem. Pod koniec walk dowodził I batalionem odtworzonego 43 pp w Kombinowanej Dywizji Piechoty gen. Jerzego Wołkowickiego.

Po zakończonych walkach w 1939r. przedostał się do Warszawy, a potem udał się do Krakowa, gdzie nawiązał kontakt ze Służbą Zwycięstwu Polski, a od 1940r. organizował i był pierwszym inspektorem Inspektoratu Związku Walki Zbrojnej – Armii Krajowej Mielec.
   W marcu 1943r. kierował przygotowaniami do rozbicia więzienia w Mielcu. Odwołany został z funkcji Inspektora 25 lutego 1944r. przez Komendanta Okręgu AK Kraków płk. Józefa Spychalskiego ps.Luty na wniosek Zenona Soboty ps. Świda pozostając w dyspozycji Komendy Okręgu AK Kraków.
Po wkroczeniu Sowietów na terytorium Polski i rozwiązaniu Armii Krajowej działał kolejno w konspiracji antykomunistycznej w organizacji NIE (Niepodległość), DSZ (Delegatury Sił Zbrojnych na Kraj) i Zrzeszeniu WiN.
Został awansowany na stopień pułkownika. W połowie 1945r. nawiązał kontakt z komendantem Obszaru Południowego DSZ płk Antonim Sanojcą ps. Skaleń i objął kierownictwo na terenie Obszaru Południowego DSZ (woj. rzeszowskie, krakowskie, górnośląskie i dolnośląskie) przyjmując ps. Jagodziński.
Po rozwiązaniu DSZ działał w Zarządzie Obszaru Południowego Zrzeszenia Wolność i Niezawisłość kierując akcją Z, jednocześnie powołał zespół propagandowy i redaktorski na czele z Chudybą.
   Od 1946r. mieszkał na Dolnym Śląsku w Jeleniej Górze, gdzie był współwłaścicielem sklepu. W tym czasie bywał w Krakowie, gdzie 22 października 1946r. został aresztowany przy ul. Floriańskiej 3 i następnie był sądzony z 17 oskarżonymi w procesie II Zarządu Głównego Zrzeszenia Wolność i Niezawisłość oraz członków Polskiego Stronnictwa Ludowego PSL w Krakowie.
Proces toczył się od 11 sierpnia do 10 września 1947 r. przed Wojskowym Sądem Rejonowym (WSR) tuż koło Rynku Głównego w Krakowie przy ul. Senackiej 1.
   10 września 1947r. Ormianin płk. Walerian Tumanowicz został skazany na karę śmierci, utratę praw publicznych i obywatelskich praw honorowych na zawsze oraz przepadek mienia na rzecz Skarbu PRL.

..... swoje przekonania kształtowałem od roku 1914 w Legionach.

..... przez 30 lat od Legionów aż do AK, pracowałem w jednym i tym samym duchu.

Żywiłem nienawiść do Rosji i według tego pracowałem. Z chwilą kiedy armia rosyjska weszła na ziemie polskie i postawiła na nich swoje garnizony, myślałem, że to już koniec niepodległości. Trudno mi było. Wysoki Sądzie, w 50 roku życia zmienić duszę, bo ta dusza już we mnie skostniała … Z krwi jestem Ormianinem, z duszy i przekonań Polakiem . . . Wraz z krwią matki wyssałem nienawiść do Związku Radzieckiego. . .

Zamordowany został 13 listopada 1947r. ok godz.19. w krakowskim więzieniu przy ul. Montelupich i pochowany na cmentarzu Rakowickim. Sąd Warszawskiego Okręgu Wojskowego w Warszawie na wniosek córki Grażyny Podstawskiej unieważnił postanowieniem z 17 stycznia 1992r. wyrok Wojskowego Sądu Rejonowego WSR w Krakowie z 10 września 1947r.
Odznaczony:
- 4-krotnie Krzyżem Walecznych (wojna ukraińska i polsko - bolszewicka 1919 - 20),
- Krzyżem Zasługi, - Krzyżem za Wojnę, - Krzyżem Niepodległości, - Medalem Dziesięciolecia.