21 -26 kwietnia 1945r. dramat bitwy pod Budziszynem

   Bitwa pod Budziszynem była krwawym epizodem podczas operacji łużyckiej w kwietniu 1945r. II AWP.
   Bitwa pomiędzy 2 AWP pod dowództwem komunistycznego gen. Karola Świerczewskiego ps. Walter oraz sowieckiej 52 Armii i elementami 5 Gwardyjskiej Armii, a wojskami niemieckimi Grupy Armii Środek Mitte tzw. zgrupowaniem zgorzeleckim pod dowództwem gen. von Oppeln-Bronikowskiego miała miejsce w dniach 21 - 26 kwietnia.
   Była to ostatnia udana ofensywa niemiecka w czasie wojny. 2 AWP poniosła bardzo ciężkie straty w dwutygodniowej operacji kwietnia 1945r., jednakże to w bitwie pod Budziszynem straciła 57% czołgów i dział pancernych, ponad 20% artylerii, 4902 poległych, 2798 zaginionych, 10 532 rannych, co stanowiło 27% strat poniesionych przez LWP od października 1943r. do maja 1945r.

    Dowódca 1 Frontu Ukraińskiego marsz. Iwan Koniew zmierzającego na Berlin postawił gen. Świerczewskiemu zadanie osłaniania lewego, czyli od południa skrzydła frontu i natarcie na kierunku Niesky (łuż. Niska), Kleinwelka (łuż. Mały Wjelkow) i Drezno.

     Świerczewski przed przydziałem do Wojska Polskiego nie miał doświadczenia w dowodzeniu związkami operacyjnymi szczebla armii, korpusu (jako oficer Armii Sowieckiej nieudolnie dowodził mniejszymi oddziałami, a po utracie prawie całej 248 DP 1 listopada 1941 w bitwie pod Wiaźmą , z której ocalało zaledwie 681 żołnierzy, powróciło z nim czterech), samowolnie zmienił szczegółowe rozkazy i podjął decyzję o zajęciu Drezna w drugim dniu operacji.
    Zmienił przy tym ugrupowanie swej armii, lekceważąc założenia sztabu Frontu nakazujące zgrupowanie większości sił frontem na południe, co ułatwiłoby przeciwdziałanie kontratakom niemieckim.
Nie mając dostatecznego rozpoznania zwiadowczego skierował 2 AWP przeciwko zgrupowaniu ok. 50 tys. żołnierzy niemieckich wyposażonych w 300 czołgów i dział samobieżnych, gdzie przeważały oddziały jednostek elitarnych (dywizja grenadierów pancernych Brandenburg, korpus pancerno-spadochronowy Hermann Goring, 20 i 21 dywizje pancerne, dywizje pancerne SS Das Reich i  SS Frundsberg), trzy dywizje piechoty (w tym sformowana z byłych jeńców radzieckich 600 DP), ukraińska brygada Wolna Ukraina, miejscowe bataliony Volkssturmu (m.in. 260 z nich Smiersz spalił później żywcem we wsi Niederkaina), nie dysponowali żadnym wsparciem lotniczym.
     2 AWP licząca 89 tys. żołnierzy, 500 czołgów i dział samobieżnych, była jednak sformowana z poborowych, powołanych na ziemiach polskich na przełomie 1944/45r. Pośpiesznie przeszkoleni żołnierze, nie mających większego doświadczenia bojowego, fatalnie dowodzeni. 85% żołnierzy stanowili Polacy, w dużej mierze partyzanci, resztę przedstawiciele mniejszości etnicznych oraz oficerowie radzieccy, głównie polskiego pochodzenia (ok. połowa korpusu oficerskiego Armii).

     Nieznane są dokładne statystyki dotyczące oddziałów radzieckich zaangażowanych w walki z zgrupowaniem zgorzeleckim w tych dniach, było to jednak co najmniej ponad 20 tysięcy ludzi (prawdopodobnie dużo więcej) i wiele pojazdów pancernych, m.in. z 5 Gw. Armii, lotnictwo radzieckie panowało w powietrzu, jednakże jego aktywność w tym rejonie niska. Natarcie polskie początkowo przebiegało pomyślnie i wojska szybko przełamały linie niemieckiej obrony, jednak Świerczewski zlekceważył sygnały o niemieckich kontratakach, z jakimi spotkała się walcząca na styku z oddziałami polskimi radziecka 52 Armia, przecięta wpół przez Niemców. Pośpiech wymuszany przez dowódcę armii spowodował niedopuszczalne rozciągnięcie polskich dywizji na przestrzeni 50 km i rozdzielenie się ich na trzy odrębne zgrupowania:
- nacierające na Drezno 1 Korpus Pancerny wraz z 8. i 9 Dywizją Piechoty;
- rozciągniętą w marszu 5 Dywizję Piechoty wraz z 16 Brygadą Pancerną;
- walczące nad Nysą Łużycką 7. i 10 Dywizje Piechoty.

     Przebijające się na północny zachód niemieckie oddziały pancerne po rozpoznaniu sił polskich, 21 kwietnia przecięły je na dwie części. Lekceważąc to Świerczewski nakazał kontynuację natarcia na Drezno 1 Korpusowi Pancernemu i trzem dywizjom piechoty (5, 9 i 10), w ten sposób pozbawiając wsparcia zagrożone trwającym kontratakiem niemieckim wojska lewego skrzydła. W ciągu 24 godzin główne siły wojsk polskich zostały okrążone. W Förstgen (łuż. Dołha Boršć), pomiędzy Budziszynem, a Niesky, Niemcy zniszczyli całą 16 Brygadę Pancerną, z której ocalało tylko stu żołnierzy spośród ponad 1300, stracono prawie wszystkie czołgi poza trzema z początkowego stanu 65. W 5 Dywizji Piechoty zginął jej dowódca, gen. bryg. Aleksander Waszkiewicz (trafił żywy do niewoli niemieckiej i tam został brutalnie zamordowany). Sztab 2 AWP stracił kontrolę nad sytuacją, wydając chaotyczne, często sprzeczne rozkazy.
    Piechota nie miała osłony czołgów i artylerii, a wrażliwa na bezpośrednie starcia artyleria nie miała osłony piechoty. Świerczewski dopiero w południe 22 kwietnia wydał rozkaz zawrócenia spod Drezna 1 Korpusu Pancernego, który zdołał po forsownym marszu osiągnąć rubież Budziszyna jeszcze tego samego dnia wieczorem. Było to jednak wsparcie spóźnione, ponieważ wojska niemieckie zdołały 24 kwietnia wyprzeć Polaków z miasta i odeprzeć ich późniejszy kontratak. Równocześnie dowództwo 2 AWP spod Drezna odwołało 8 Dywizję Piechoty, a pozostawiło tam 9 DP.
   Koniew początkowo nie przywiązywał uwagi do swego lewego skrzydła. Siły gen. Świerczewskiego przy właściwym dowodzeniu spokojnie wystarczyłyby do odparcia kontrataku niemieckiego. 2 AWP liczyła 5 dywizji piechoty (o sile 50%–60% stanu etatowego), brygadę pancerną i korpus pancerny (trzy brygady pancerne i jedna zmechanizowana).

    Ponadto gen. Świerczewski otrzymał wytyczne, których wykonanie pozwoliłoby łatwo odeprzeć Niemców, bitwa ta miała ukazać Świerczewskiego jako wybitnego wodza. Początkowo Koniew nie chciał interweniować, aby nie „zaszkodzić” Świerczewskiemu i poprzestał na posłaniu szefa sztabu frontu gen. Iwana Pietrowa, aby ściągnął 7 i 10 Dywizję Piechoty 2 AWP znad Nysy Łużyckiej do wsparcia reszty wojsk, co przyniosło skutek po kilku dniach. Katastrofalna sytuacja w rejonie Budziszyna spowodowała, iż dowódca frontu postanowił osobiście przejąć dowodzenie 2 AWP i posłać na jej pomoc odwody frontu. Koniew, zjawiając się na stanowisku dowodzenia 25 kwietnia, uporządkował źle rozmieszczone ugrupowania polskie i radzieckie oraz przysłał w odsiecz znaczne oddziały Armii Czerwonej. Sytuacja poprawiła się, co uratowało 2 AWP od druzgocącej klęski.
    Pod Dreznem pozostawała 9 Dywizja Piechoty, która 26 kwietnia dostała rozkaz odwrotu. Dowódca dywizji, pułk. Aleksander Łaski zarządził odwrót w dzień, trzema nieubezpieczonymi kolumnami.
   Niemcy, po zdobyciu map sztabowych z naniesionymi planami marszruty urządzili w kilku miejscach zasadzki.
    W „dolinie śmierci” między Panschwitz-Kuckau (łuż. Pančicy-Kukow) i Crostwitz (łuż. Chrósćicy) 26 PP stracił 3/4 żołnierzy.     W Horce (3 km na północ od Crostwitz, wg innych źródeł wydarzyło się to w Guttau, łuż. Hućina, kilkanaście kilometrów na wschód od Horka) Niemcy zaatakowali kolumnę szpitala wojskowy i zamordowali ok. 300 ciężko rannych polskich żołnierzy (świadkiem tego wydarzenia był kapelan dywizji, ks. kpt. Jan Rdzanek, który przeżył).

Rozbita 9 DP straciła swojego dowódcę, większość artylerii i innego sprzętu oraz tabory, a straty ludzkie wyniosły ponad 40% stanu. Starcia z oddziałami niemieckimi trwały końca kwietnia, kiedy to ustabilizowała się linia frontu w tym rejonie. Wojna zakończyła się tydzień później, a Drezno zajęte zostało po kapitulacji III Rzeszy Niemieckiej.
    4 maja zdziesiątkowana 2 AWP dostała rozkaz przerzutu w rejon Pragi. Bilans całej operacji łużyckiej wyniósł oficjalnie 18 232 zabitych, rannych i zaginionych bez wieści ze strony polskiej (cała 2 AWP straciła w tym czasie 22% swego stanu osobowego) i nieznaną liczbę żołnierzy radzieckich. W przebiegu całej wojny, w wyniku wszystkich bitew i operacji z udziałem Polaków po wrześniu 1939r. tylko w Powstaniu Warszawskim zginęło więcej Polaków niż pod Budziszynem.
    Wg niektórych dokumentów straty polskie wyniosły w sumie ok. 25 tys. żołnierzy tj. prawie 1/3 AWP. Straty niemieckie są nieznane (strona polska oficjalnie oceniła je na 6500 zabitych, co obecnie uznaje się za liczbę znacznie zawyżoną). W rejonie walk śmierć poniosło ok. 350 osób cywilnych, tereny te zamieszkane częściowo przez ludność etnicznie słowiańską.
  1 maja 1945r.  Świerczewski otrzymał nominację na generała broni.

artykuły powiązane:
Forsowanie Nysy Łużyckiej 16 kwietnia 1945

Źródła:
wikipedia.org/wiki/Bitwa_pod_Budziszynem
www.panzerpunkt.info/artykuly/budziszyn
www.prolusatia.pl
https://ewamaria2013texts.wordpress.com